Hong Kong’un bayrak taşıyıcısı havayolu Cathay Pacific’in CX383 sefer sayılı bir Airbus 350-1000 tipi uçağı 1 Eylül 2024’te Hong Kong-Zürih seferine yaparken iki numaralı motorunda çıkan yangın nedeniyle kalkıştan hemen sonra Hong Kong’a geri dönüp acil iniş yapmak zorunda kaldı.
Bu olayın ardından Cathay Pacific motor yangınının nedenini araştırmaya başladı ve sonuçta bu uçaklara güç veren Rolls&Royce (R&R) Trent-XWB97 motorlarının yakıt sistemlerinde bir sorun saptadı. Yakıtın motora ulaşmasını sağlayan esnek bir boru delinmişti. Olayın üzerinden 24 saat geçmeden de filosundaki 15 A350-1000 uçağını, tüm motorları gözden geçirmek için yere indirdi. İzleyen günlerde bazı ikincil yakıt borularında da gereğinden fazla yıpranma olduğu fark edildi. Ayrıca Malezya Havayolları da bir uçağında aynı soruna neden olabilecek potansiyel bir durum belirledi.
Cathay Pacific bu çalışması sonucunda filosundaki tüm A350-1000 uçaklarının motor yakıt sistemlerinde aynı parçanın değişmesi gerektiği sonucuna vardı. R&R’ın da teknik desteğiyle motorları yeniden uçabilir hale getirdi. Cathay Pacific bununla da yetinmeyerek filosunda bulunan A350-900 tipi uçaklarında kullanılan tüm Trent XWB-84 motorlarını da kontrolden geçirdi, ancak benzer bir sorun gözlemlenmedi. Sorun Trent-XWB97 motorlarına özgüydü.
Bu olayın ardından FAA, EASA gibi dünyanın önemli sivil havacılık otoriteleri de tüm A350-1000 uçaklarının uçuşlarının durdurulmasını talep etti. Hatta International Finance isimli bir web sitesinde 17 Eylül’de çıkan bir habere göre EASA çıkan yangın sonucu, motor freni dahil motoru dış etmenlerden koruyan ve ‘nacelle’ adı verilen muhafazanın da zarar gördüğünü belirterek durumun vahametine özellikle vurgu yaptı.
Bunu 19 Eylül 2024’te Channel News Asia isimli web sitesinde yayınlanan bir başka haber izledi. Bu habere göre Hong Kong Hava Kazalarını Araştırma Otoritesi (Air Accident Investigation Authority-AAIA) de kazanın ucuz atlatıldığını vurgulayan bir ön rapor yayınlamış. Bu rapora göre de yangının büyümesi ve daha ciddi bir olaya neden olması söz konusu olabilirmiş. Uçuş ekiplerinin atik davranarak motoru derhal kapatması ve yangın söndürücüleri aktive ederek 59 saniyede yangını söndürmesi daha ciddi sorunların ortaya çıkmasını önlemiş.
Ancak, 20 Mayıs sabahı bu kez Reuters’in sitesine farklı bir haber düştü. Bu habere göre EASA olayın nedenini belirlemişti. R&R tarafından XWB97 motorlarının bakımı için yetkilendirilen bir tesiste, motorların temizlenmesi sürecinde yapılan bir uygulama yangının temel sebebiydi. Bu bakım tesisinin adını henüz açıklanmadığı için bilmiyoruz. Hatta Reuters’e göre, EASA kaza ile ilgili tüm A350-1000 işleticilerine yolladığı uyarıdaki risk düzeyini de düşürmüş. Bu da R&R için ciddi bir rahatlama anlamına geliyormuş. Şimdi bu motorların bakım prosedürlerine bir güncelleme yapılacakmış.
Dünyadaki tüm havayolları filolarında halen toplamda 86 A350-1000 bulunmakta. Yani 172 Trent-XWB97 motorunun yakıt sistemleri peyderpey elden geçiriliyor.
A350-1000 kullanan havayolları arasında Cathay Pacific dışında Qatar Airways ve Japan Airlines gibi tanınmış taşıyıcılar da var. Air India, Ethiopian Airlines, EVA Air, Lufthansa, Philippine Airlines, Qantas, Starlux, Delta ve Türk Hava Yolları da bu uçaklardan ısmarlamış ama üretim süreçlerinin devam etmesi nedeniyle daha teslim almaya başlamamış.
Hatırlarsanız, THY’nin uçak alımlarıyla ilgili 11 Kasım 2023’te yayınladığım bir makalede, THY’nin bu alımlarını R&R Trent XWB97 motorlarındaki bazı sorunlar nedeniyle bir süre için geciktirmesinin doğru olacağını belirtmiştim. Emirates gibi dünyanın sayılı havayollarından biri de A350-1000 tipi uçakların alımından motorları nedeniyle vazgeçmişti.
XWB97 motorları oldukça yeni bir tasarım, fakat daha gelişimini tam tamamlamış değil. Mühendislikte çocukluk hastalıkları denilen pek çok sorundan mustarip ve bunlar zaman içerisinde düzeltilecek. Ancak, ne kadar düzeltileceği ve ne zaman bu motorların sorunsuz hale geleceği henüz meçhul. Cathay Pacific’in karşılaştığı motorlara yakıt aktaran sistemdeki sorun ise bugüne kadar XWB97’de olduğu bilinen problemlerden farklı.
Leeham News and Analysis adlı haber portalında Tom Batchelor imzasıyla 23 Şubat 2024’te R&R ile ilgili bir yazı yayınlanmıştı. Bu yazıda R&R’ın Türk tepe yöneticisi Tufan Erbilgiç, şirketin 2023’te elde ettiği rekor mali başarılara değinirken, XWB97’nin sorunları ve çözüm için yapılan çalışmaları açık kalplilikle gündeme getirmişti.
XWB97’nin sorunları daha çok sıcak ve tozlu ortamlarda ortaya çıkıyor. Özellikle Ortadoğu’daki sıcak iklim ve kum çölleri nedeniyle motorların bakıma girme frekansı artıyor. Bu da havayolları açısından hem maliyet artışlarına neden oluyor, hem de filo planlamasında sıkıntılar yaratıyor. Leeham News’teki makaleye göre Erbilgiç motorların pallerine (HPT-High Pressure Turbin Blades) yeni bir kaplama malzemesi uygulanacağını, bu sayede motorların bu zorlu ortamlarda bakım için sökülmeden kanata takılı kalma süresinin %100, normal diye tanımlayabileceğimiz ortamlarda ise %50 artacağını açıklamış. Ancak bu iyileştirme çalışmasının 2-3 yıl kadar süreceğinin altını çizmeyi de ihmal etmemiş.
R&R’ın sorunları sadece XWB97’ye özgü değil. Aviation Week’te 19 Temmuz 2024’te Robert Wall imzasıyla çıkan bir makaleye göre Boeing 787 serisi uçaklardaki iki motor seçeneğinden biri olan Trent 1000 motorlarında da benzer sorunlar var. O nedenle havayolları Boeing 787’ler için toplamda General Electric’in 677 Aerospace GEnx motoruna karşılık sadece 71 R&R Trent 1000 motoru tercih etmiş. Aynı makaleye göre R&R’ın Mühendislik Bölümü Başkanı Simon Barr, yapılan son iyileştirmelerle motorların iki bakım arasındaki süreyi iki katına çıkardıklarını ve ileride %30’luk bir iyileştirme daha yapılacağını da belirtmiş.
Toparlayacak olursak, R&R’ın XWB97 motorları henüz gelişimini tamamlamış değil. R&R bu çocukluk hastalıklarının uçaklar için ciddi bir uçuş güvenliği sorunu oluşturmadığını ısrarla vurguluyor. Bu son olay dışında XWB97’nin bakım sıklıkları ilgili de çok ciddi sorunları var ve bunların 2-3 yıl içerisinde çözümlenmesi bekleniyor.
Bu nedenle havayolu şirketlerinin, başka motor seçeneği de olmadığından A350-1000 uçaklarını filolarına dahil etmekte acele etmemeleri ya da yapacakları satınalma sözleşmelerine kendilerini her türlü mali riskten koruyacak maddeler eklemekte son derece hassas olmaları gerekiyor.
Not: Bu yazım ilk olarak noktakibris.com sitesinde yayınlanmıştır.
Fotoğraf: cathaypacific.com
