Yerel seçimler CHP’nin tarihi başarısı, AKP’nin de tarihi yenilgisiyle sonuçlandı.
AKP şaşkınlık içinde. Mefta Millet İttifakı’nın “özü başına” seçime katılan partileri boylarının ölçüsünü almış durumda. Cumhur İttifakı’ndan ayrılıp “özü başına” seçimlere katılan Yeniden Refah Partisi ise yerel seçimlerde dikkat çekici bir başarı sergiledi. Bu başarıyla geleceğe ilişkin beklentileri, umutları güçlendi.
AKP durum değerlendirmesi yapıyor. Seçimlerdeki yenilginin nedenlerini ve sorumlularını araştırıyor. Erdoğan başkanlığında kapalı kapılar ardında yapılan değerlendirmelerde başarısızlığın en önemli nedenlerinin, “ekonomik kriz, yanlış aday tercihi ve son ana kadar ek zam sözü bekleyen emeklilerin bu beklentilerinini karşılanamaması” olarak sıralandığı anlaşılıyor. Seçim yenilgisinin nedenlerinin bir komisyon tarafından analiz edileceği, özeleştiri yapan Erdoğan’ın partideki erimeyi önlemek amacıyla radikal kararlar alacağı, parti yönetimi ve kabinede değişikliğe gidebileceği bu çerçevede belirtilmekte.
AKP içinde sürprizle karşılanan yenilginin nedenleri olarak yukarıdakilerin yanı sıra, daha pek çok neden sıralanabilir. Hatta pek çok seçmenin oy vermeye gitmemesi de “AKP seçmeni küstü, sandığa gitmedi” diyerek yenilginin nedeni olarak gösterilebilir.
Nedenler araştırılırken mevcut Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin yenilgide etkili olup olmadığı pek tartışılmıyor. Bu sistem uygulanmaya başladıktan sonra ekonomiden futbola ülkenin tüm ayarı bozulduğu gündeme pek getirilmiyor.. “Ekonomist” olduğunu söyleyenlerin, ekonominin yönetimini ehil olmayan ellere teslim ettikleri, ekonomi ile ilgili tartışmalı açıklamalarda bulundukları pek anımsanmıyor. Yargının bu dönemde görülmedik biçimde siyasi etkilere açık hale geldiği, parlamentonun etkisini yitirdiği, kamu kurumlarının liyakatsız kadrolarla şişirildiği, haksızlıkların, hukuksuzlukların, yolsuzlukların yine bu dönemde yoğunlaştığı da gündeme getirilmiyor.
Futbola siyaset karıştırıldı. Kifayetsiz kişilere teslim edilen Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) aldığı kararlarla krize yol açtı. Ancak futbolda kriz yaşanmasının asli nedeninin futbola siyaseti bulaştıran “Tek Adam Sistemi” olduğunu kimse söyleyemiyor. “Tek Adam”ın talimatını almadan kamu görevlilerinin adım atamadıklarını herkes biliyor ancak kimseler ses çıkaramıyor. Külliye’de görevli kimi başdanışmanların sosyal medya üzerinden akıl vermelerine herkes öfkeli ancak başdanışmanların “Tek Adam”ın sözcülüğünü üstlendikleri bilmezlikten geliniyor…
Bu itibarla, AKP kurmayları partilerinin seçimlerdeki yenilgilerinin nedenlerini araştırırken öncelikle “Tek Adam Sistemi”ni masaya yatırmalı. “Tek Adam Sistemi”nin devlette yol açtığı tahribatı tüm boyutlarıyla değerlendirmeli. Bunu yapmadıkları takdirde AKP’nin erimesini önlemek için bulucakları hiçbir çare dertlerine deva olmayacak, erimeyi önleyemeyecek. 2028 seçimlerinde de AKP hüsranla karşılaşacak.
Seçmen, “Tek Adam Sistemi” ile ilgili ilk uyarısını 2023 genel seçimleri ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında vermişti.. Seçmenin yarıya yakını Cumhur İttifakı’nın karşısında yer aldığını oylarıyla göstermişti. Bu karşı duruş “Tek Adam Sistemi”ne bir uyarı niteliğindeydi. Ancak kendilerini vazgeçilmez sanan, kibirli, eleştiriye tahammülü olmayan, lükse düşkün, gerçekleri işine geldiğince yorumlayan, çarpıtan insanların manevi hassasiyetlerini siyasete alet eden AKP bu uyarıyı geçen yıl algılayamamıştı. Demokrasinin öneminin bilincinde olan seçmen yerel seçimlerde “Tek Adam Sistemi”ne karşı uyarısını bu kez daha açık seçik beyan etti. Metal yorgunu, bıkkın AKP’nin yenilgisi, seçmenin bu uyarısının sonucudur.
Önümüzde kritik dört yıl var. Başta AKP, siyasi partilere önemli sorumluluk düşmekte.
AKP’nin önünde iki yol var. “Değişim”, “yenilenme” adı altında yenilgiden sorumlu oldukları düşünülen kabine üyelerini ve kimi yöneticilere görevden almak gibi palyatif önlemler ve göz boyayıcı tedbirlerle vs. erimeyi önlemek şeklinde bir yol izlenebilir. Ancak bu yolun ekonomik açıdan bugünden çok daha zor sorunlarla karşı karşıya kalacak olan AKP’nin derdine deva olacağı kuşkulu.
İkinci yol, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin değiştirilmesine yönelik Anayasa’da gerekli değişikliklerin yapılması için muhalefetle TBMM’de iş birliği yapılması. Üzerinde çalışılabilecek yeni sistem tercihan “Gözden Geçirilmiş Parlamenter Sistemi” olmalı. Millet İttifakı’nın geçen yıl bu konuda hazırladığı belgeden TBMM’de oluşturulacak komisyonda bir “Çalışma Kağıdı” olarak istifade edilebilir. Erdoğan, görevinin son döneminde ülkeyi rahatlatacak, toplumsal barışı güçlendirecek parlamenter sisteme geri dönülmesi önerisine sıcak bakar mı, bilemiyor ve “neden bakmasın?” diyorum..
Sıcak bakmaması halinde bir diğer seçenek olarak, daha önce de yazdım, Yarı Başkanlık Sistemi tartışmaya açılabilir. Bu sistemde, parlamenter sistemden farklı olarak, devlet başkanı veya cumhurbaşkanı sembolik makam değil. Ülkeyi yönetim yetkilerine sahip. Yürütme gücü halk tarafından seçilen devlet başkanı ile meclis güvenine dayanan hükümet başkanı (başbakan) arasında paylaşılıyor. Fiili olarak ise yürütmenin başı başbakan. (TBMM arşivinde yarı başkanlık sistemine ilişkin çalışmalar mevcut.)
AKP kuvvetler ayrılığına dayanan bu sistemlerle ilgili olarak önümüzdeki süreçte TBMM’de bir iş birliği arayışına girer mi bilinmez. Girerse bu ülkedeki gergin siyasi havayı yumuşatacak, olumlu bir gelişme olur. Siyasi alandaki bu iş birliği ruhu, halkın sosyoekonomik yaşantısı üzerine de olumlu yansıyabilir.
AKP’nin böyle bir iş birliğine yanaşmaması halinde, mecliste bu değişikliği savunan partilerle birlikte, CHP “Tek Adam” rejiminin sona ermesi konusunu ısrarla gündemde tutmaya devam etmeli. Parlamento dışı demokratik muhalefet de benzer çağrıları meclis dışında dile getirmeli.
“Mutlu ve Umutlu” başlıklı yazımda dile getirdiğim görüşlere katıldığını yazan bir yurttaşımız şunları ilave etmişti:
“31 Mart seçimlerinin sonuçları ışığında Reis’in görev süresini erken seçimlere gitmek suretiyle bir dönem daha uzatma yoluna gitmesinin önü kapandı. Önümüzdeki 4 yıllık sürede artık o yola gitmeyi göze alamaz. Gözünü karartsa bile yeni bir sandık faciası ile karşılaşacağını bilir…”
Cevaben, “Ben de başvuracağını sanmıyorum. CHP önümüzdeki süreci iyi değerlendirmeli bu kez…” yazmıştım.
Önümüzdeki süreç son derece önemli. “Mevcut Tek Adam Sistemi”nde güç birikimi güç zehirlenmesine yol açar. Bu sistemle ileride bu gücün kimlerin eline geçeceği, ülkeyi ne maceralara sürükleyeceği bilinmez. Sistem esas itibarıyla Erdoğan’ın beklentilerine göre tasarlanmış. Tasarlayanların post-Erdoğan dönemine ilişkin bir öngörüleri olmamış. “Tek Adam Sistemi” Erdoğan’ın görev süresi dolmadan önce tarihe gömülürse, ülkenin önünü açılır, toplumsal barış güçlenir, devlet fabrika ayarlarına geri döner.
Mevcut sistemin partilerin kimlikleri, ideolojileri üzerinde olumsuz etkileri olduğunu, adeta kimliksiz siyasete yol açtığı da göz ardı edilmemeli. Geçen yıl yaşanılan partiler arası ittifaklar döneminin bazı olumlu sonuçları görülmekle beraber, bu dönemin küçük partilerin elini büyük partiler karşısında güçlendirdiği, büyük partilerin küçük partilerin kaprislerine, olur olmaz isteklerine boyun eğmek zorunda bıraktığı, sıra dışı birlikteliklerin yaşandığı (örneğin MHP ile Hüdapar) unutulmamalı.
2028’e kadar mevcut sistem değiştirilemezse, 2023 seçimleri öncesi yaşanan sıkıntıların benzerlerinin 2028’de de yaşanacağı göz önünde tutulmalı.
