Atalarımızın Anadolu’ya gelişlerini düşündüğümde gözümün önünde şöyle bir tablo canlanır: Atlarla, develerle, sürülerle her yaştan insan kafileler hâlinde yollara düşmüş geliyorlar. Bütün “dünyalıkları” bir devenin üstünde.
Yanlarında getirdikleri bir şey daha var. O da Türkçe. Türkçe Anadolu’ya gelinceye kadar çeşitli coğrafyalardan geçer. Yüzyıllarca süren çok çetin bir yolculuktur bu. Karahanlılar çağında İslamiyet’le tanışan atalarımız İslamiyet’i öğrenmek için Arapça eserlere yönelirler. İster istemez yeni dinin kavramları ve kelimeleri dilimize girmeye başlar.
Araplarda eski zamanlardan beri edebiyat güçlüdür. Panayırlardaki şiir yarışmalarında dereceye giren yedi şiirin Kâbe duvarına asıldığı ve buna “Yedi Askı (Seb’a-i Muallaka)” denildiği bilinir. Arapça, ilahi kudretin en üst düzeyde işlediği bir dildir. Kur’an’ın edebî gücü onun mucizelerinden biri olarak kabul edilir. Birçok ayette, bütün insanlar bir araya gelse bir benzerini söyleyemeyecekleri belirtilir. Kur’an indirildiğinde Arap yarımadasındaki nüfus sınırlı sayıdadır.
İslam fetihleri sonrasında Irak, Suriye, Mısır ve Kuzey Afrika Araplaşmıştır. Bu geniş coğrafyaya egemen olacak bir Arap nüfus söz konusu olmadığına göre bu konuda Arapçanın rolünü gözden ırak tutmamak gerekir. Yerel diller Arapça karşısında bir varlık gösterememiştir.
Arapça karşısında iki dil direnmiş ve ayakta kalmıştır. Biri Farsça, diğeri Türkçedir. Her iki dil de Arapçadan çok etkilenmiştir. Türkçenin rekabet ettiği bir diğer dil Farsçadır. Bizden çok önce İslamiyet’i kabul etmiş olan İranlılar, bunun gereği olan klasik eserlerini çoktan meydana getirmiştir. Türkler İran coğrafyasına geldiklerinde bu göz kamaştırıcı eserlerle karşılaşmışlardır.
İran’da 20. yüzyıla kadar hep Türk hanedanları egemen olmuştur: Gazneliler, Büyük Selçuklular, İldenizliler, Harzemşahlar, Timurlular, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler, Afşarlar, Kaçarlar. Rıza Şah Pehlevi 1925’ta Pehlevi Hanedanı’nı kuruncaya kadar bu egemenlik devam etmiştir. Bu iç içe yaşamanın getirdiği yakınlıktan dolayı Türkçeye çok sayıda Farsça kelime girmiştir. Bugün de kullanmaya devam ettiğimiz Arapça “vuzû’” yerine “abdest”, “salât” yerine “namaz”, “savm” yerine “oruç” kelimeleri Farsçadır.
Buna karşılık Farsçada da çok sayıda Türkçe kelime yer almıştır. Gazi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde on yıl görev yapan İranlı bilim adamı Prof. Dr. Ebülkasım İçtihadi, Farsçada on binden fazla Türkçe kelime bulunduğunu söylerdi. Bu kelimeler Farsça söyleyişe uydurulduğu için ilk bakışta uzman olmayanlar tarafından fark edilmezler. Asım Efendi’nin Burhân-ı Kâtı Tercümesi, bu bakımdan zengin bir kaynaktır.
Farsça öylesine köklü ve güçlü bir dildir ki, henüz bir yazı dili hâline gelememiş olan Oğuz Türkçesi onunla rekabet edemez. Yöneticiler Türk olmakla birlikte, Farsçanın ve Fars kültürünün etkisi altındadır. Bundan dolayı ilk İslami eserlerimiz, Farsçanın etki alanının uzağında, Balasagun’da yazılabilmiştir. İran’da kalmaya devam etseydik belki de “Türkî bir çeşme ise men onu deryâ eledim” diyen Şehriyar’a kadar güçlü bir şair yetiştiremeyebilirdik. Sultan Alparslan’ın büyük hizmeti, bize Anadolu’da yeni bir yurt açması kadar, Türkçeye Farsça etki alanının dışında yeni bir alan açmış olmasıdır.
(Cemal Kurnaz, tdk.gov.tr)
Makalenin tamamını okumak için tıklayın
