Çin çok köklü ve sürekliliği olan bir uygarlığa sahip. Bölgede ilk Homo sapiens günümüzden yaklaşık 20 bin yıl önce görülüyor.
Ortak Zamanlardan Önce (OZÖ) 20 binde ilk çanak çömlek örnekleri ortaya çıkıyor. OZÖ 7600’de domuzlar evcilleştiriliyor. OZÖ 7500’de pirinç evcilleştirilip ekilmeye başlanıyor. OZÖ 6600’de, Çin harflerinin temeli olduğu düşünülen ilk simgeler ortaya çıkıyor. OZÖ 6000’de köpek evcilleştiriliyor.
OZÖ 2570’te ilk kez ipek üretiliyor. Ünlü Çinli tarihçi Sima Qian’a göre OZÖ 2500’de Sarı İmparator ile Alev İmparatoru arasında savaş çıkıyor. OZÖ 2200’de ya da 1920’de büyük sel baskını gerçekleşiyor. Bunun üzerine Çin iİparatoru bir kanal sistemi kazdırıyor. OZÖ 2047’de İmparator Xiang öldürülür ve yerine başkası geçer. Hamile karısı kaçmayı başarır, doğan çocuk, sonraki imparator olacaktır. Önceki imparator bunun üzerine intihar eder. OZÖ 1831’de deprem olur. OZÖ 1600’de Shang ve Xia hanedanlıkları arasında savaş çıkar; kazanan, imparatorluk tahtına çıkar. OZÖ 1290’da başkent Yan’dan Yin’e taşınır. OZÖ 1250’de kemiklerle fal bakma geleneği başlar. OZÖ 1200, imparatoriçe, general ve rahibe Fu Hao’nun ölümüne karşılık geliyor. Kendisi için bir türbe inşa edilir. OZÖ 1112’de imparator, avlanırken yıldırım çarpması sonucu ölür. OZÖ 1046’da Zhou devleti ile Shang Hanedanlığı arasında savaş çıkar. Savaş sonunda Zhou kralı, mücevherleriyle kendini yakarak intihar eder. OZÖ 1034’te Çin’de bronz yazımı başlar.
OZÖ 1000 yılında, en eski Çin kitabı ‘Şiir Klasikleri’ ortaya çıkar. OZÖ 842’de bir halk ayaklanması, imparatorun sürgüne gitmesine yol açar. OZÖ 779’da imparator, Çin tarihinde en güzel kadın olduğu düşünülen Bao Si’yi kraliçe yapar. Bunun üzerine, İmparator’la önceki kraliçenin annesi arasında savaş çıkar. Savaşta imparator ölür. OZÖ 770’te başkent taşınır. OZÖ 600’de bıçak biçimindeki bir para olan bıçak parası kullanılmaya başlanır. OZÖ 551’de Konfüçyüs doğar. OZÖ 548’de go oyunundan ilk kez söz edilir. OZÖ 544’te Çin’e kast düzeni gelir, halk dörde ayrılır. OZÖ 543’te başbakan Zichan, ilk yasaları yazar. OZÖ 520’de imparator, kardeşi tarafından öldürülür. OZÖ 515’te imparator, bir suikastçı tarafından öldürülür. Suikastçı bir kasaptır. İmparatoru bir balığın içine sakladığı hançerle öldürür.
OZÖ 500’de dökme demir icat edilir. OZÖ 486’da imparator Han Kanalı’nı inşa ettirir. OZÖ 470’de düşünür Mozi doğar. OZÖ 441’de imparator, kardeşi tarafından öldürülür. OZÖ 400’de ilk Çin haritaları ve yıldız katalogları ortaya çıkar. OZÖ 342’de ‘Tatar yayı’ olarak geçen yay türü ilk kez kullanılmaya başlandı. OZÖ 338’de devlet adamı ve düşünür Shang ve ailesi, vatana ihanetten ağır işkencelerle öldürülür. OZÖ 319’da Konfüçyüsçü düşünür Mencius, devlette çalışmaya başlar. OZÖ 305’te Tsinghua Bambu Yazmaları ortaya çıkar. OZÖ 300’de ilk Çince sözlük basılır. OZÖ 278’de şair Qu Yuan, Ying’e Ağıt adlı şiiri yazar ve kendini ırmakta boğar, çünkü sürgünde hasretliğe artık dayanamamaktadır. OZÖ 259’da birleşik Çin’in ilk imparatoru olacak olan Qin Shi Huang doğar. OZÖ 247’de tahta çıkar. OZÖ 227’de, imparatora başarısız bir suikast düzenlenir. OZÖ 220’de imparator, Çin’i birleştirir, savaşan beylikler dönemi sona erer.
OZÖ 220’de Çin Seddi’nin yapımı başlar. İmparator, birkaç istisna dışında bütün kitapları yaktırır. OZÖ 210’da imparator, ölümsüz olmak için aldığı cıva hapları nedeniyle ölür, pişmiş toprak asker heykelleriyle birlikte gömülür. OZÖ 209’da askerler ayaklanır, ayaklanma liderleri kendi ‘adam’ları tarafından öldürülür. OZÖ 208’de düşünür ve devlet insanı Li Si, saray oyunlarının kurbanı olur ve idam edilir. Ona iftira atan, onun yerine getirilir. OZÖ 184’te imparator annesinin emriyle öldürülür, yerine kardeşi geçer. OZÖ 139’da ‘8 Ölümsüzler’ olarak anılan bilginler, bir deneme derlemesi kitabı kaleme alırlar. OZÖ 125’te Çinlilerin Evliya Çelebisi Zhang Qian, Mezopotamya yolculuğundan döner. OZÖ 100’de Çin’de ilk kez çelik kullanıldı. OZÖ 91’de ünlü tarihçi Sima Qian, büyük eserini tamamladı. OZÖ 30’da el arabasıyla ilgili ilk kayıt ortaya çıkar. OZÖ 18’de Liu Xiang, ‘Örnek Kadınların Yaşam Öyküleri’ kitabını tamamlar.
ulasbasar@gmail.com
