Özellikle şu anda da içinde yaşadığımız enflasyonist ortamlarda baş göstererek, insanların ekonomik bilinçlerini bulanıklaştıran bir olgu olması nedeniyle ‘para yanılsaması’ üzerinde düşünülmesi gereken bir olgudur.
Yüksek enflasyon dönemlerinde fiyatlardaki artış öylesine hızlıdır ki, söz konusu bu süreçte hane halkının gelirleri itibari (nominal) olarak artsa bile, bu artış çoğu zaman fiyatlardaki artışlara ayak uyduramayacağından, bireylerin gerçek (reel) gelirleri, dolayısıyla satın alma güçleri aslında ciddi biçimde aşınacaktır.
Geçmişte pek çok ülkede de yaşanmış enflasyon dönemlerinde görüldüğü üzere tüketicilerin birçoğu gerçek gelirlerindeki azalışın yeterince farkına varamadıkları içindir ki, para yanılsamasına düşerek harcamalarını aynı tempoda sürdürmeye çalışmakta ve bu durum da enflasyonun kişiler üzerinde yarattığı baskının artmasına neden olmaktadır.
Para yanılsamasının insanlar üzerindeki etkisi öylesine belirgindir ki, bireylerin psikolojik eğilimlerinin onların ekonomik davranışlarına olan yansımalarını inceleyen ve her geçen gün daha da ilgi çekici hale gelen ‘davranışsal ekonomi ’disiplininin ana konularından birini para yanılsaması oluşturur.
Ekonomi tarihi boyunca sık sık tekrarlanan bunalımlara, balonlaşmalara, krizlere ve hatta çöküşlere rağmen, insanların aynı ekonomik hataları neden tekrar ettiklerini, neden çoğu zaman rasyonel davranmadıklarını, duygularını ve insani zaaflarını işin içine katarak hatalı ekonomik kararlar vermelerinin arkasında yatan etkenleri açığa çıkarmaya çalışan davranışsal ekonomi, çok sık düşülen bir hata olmasından ötürü para yanılsamasına özel önem verir.
Enflasyon; paranın aslında nominal bir varlık olması dolayısıyla, ‘ekonomik ilişkilerin üzerini örten bir tülden başka bir şey değildir’ ya da ‘paradan daha değersiz hiçbir şey yoktur’ şeklindeki çarpıcı ifadelerle anlatılan itibariliğini arttıran ve gerçek ekonomik ilişkilerin arasına indirilen kalın bir perde olduğu içindir ki, para yanılsamasına neden olur.
Yaşadığımız bugünlerde, ülke olarak yüksek enflasyon olgusuyla yeniden yüz yüze kalmış olmamızdan ötürü, birçok bireyin ve şirketin ciddi bir biçimde muzdarip oldukları para yanılsaması, özellikle hane halkının ekonomik bakışını çarpıtmakta, algısını bozmakta ve onları gerçeklikten uzaklaştırmakta. Sonuç itibarıyla da bireyleri yanlış ekonomik davranışlara iterek, yüksek enflasyonun yol açtığı sorunların katmerlenmesine yol açmakta ne yazık ki.
Not: Bu yazı Medya Günlüğü’nde daha önce yayınlanmıştır.
