Halil Ocaklı (halilocakli@yahoo.com)
Gün içinde dengeli beslenmenin vücudun günlük işleyişi için gereken enerjiyi sağladığı temelde doğrudur. Bununla birlikte, sağlığın sürdürülebilir olmasını sağlamak için beslenmeyi uzun vadeli bir program formatında ele almakta yarar var.
Gıda seçimi konusunda ilginç bir yaklaşımı bulunan sağlık bilgeliği Ayurveda şöyle bir önermede bulunuyor: “Gıda seçimleri önemlidir çünkü bunlar içimize ektiğimiz tohumlardır. Sağlıklı gıdalar tüketirsek sağlık gelişir, sağlıksız gıdalar tüketirsek hastalık gelişir.”
Ayurveda’da yiyeceklerin bireyin özgün bünye yönergelerine göre seçilmesi önerilmekle birlikte bazı genel ilkeler mevcuttur. Dengeli, bütüncül ve ölçülü bir beslenme için gıdaların öncelikle aşağıdaki niteliklere göre seçilmesi gerektiği vurgulanır:
1. Taze olmalı
2. Temiz olmalı
3. Doğal olmalı
4. Mevsimsel olmalı
5. Yerel olmalı
6. Şiddet içermemeli
7. Birlikte tüketilen gıdalar birbiriyle uyumlu olmalı
8. Kişinin bünye enerjisi (cinsiyet, yaş ve aktiflik durumu) ile uyumlu olmalı
Bunlara ek olarak, gıdayı yetiştiren ve/veya satan kişiyi tanımak ve ona güvenmek önemlidir. Göz ışığını beğenmediğimiz ve/veya dürüstlüğünden kuşku duyduğumuz satıcıdan yiyecek almamalıyız.
Doğu’nun sağlık bilgeliğine göre gıdalar protein, karbonhidrat, vitamin, mineral ve yağlar olarak gruplandırılmaz. Gıdalar ayrıca ‘yararlı’ ya da ‘zararlı’ olarak da ayrılmaz. Her gıda kendi içinde nötrdür. Canlı organizmanın özgün metabolik yapısı içinde gerçekleşen sindirim ve özüştürüm sürecinden sonra, gıdalar yararlı ya da zararlı bir değere dönüşür.
Yiyeceklerin bilişsel etkileri, kişinin bünyesinde oluşan reaksiyona göre 3 gruba ayrılır:
1. Dengeleyici ve iyileştirici gıdalar > Yüksek enerji
2. Süreçleri işler tutan gıdalar > Düşük enerji
3. Organizmik sistemi bozan gıdalar > Bozuk enerji
Bir benzetme yapalım:
Birinci gruptaki gıdalar, güneşli hava gibi aydınlık, açıklık, hafiflik duygusu verir. İkinci gruptaki gıdalar kapalı hava gibi belirsizlik ve değişkenlik duygusu verir. Üçüncü gruptaki gıdalar ise kasvetli hava gibi karanlık, tembellik, ağırlık duygusu verir.
Buna göre ilk gruptakiler doğal ve taze gıdalar, ikinci gruptakiler tazeliğini yitirmek üzere olan gıdalar, üçüncü gruptakiler ise bayat ve toksik gıdalardır. Üzerinde küçük bir çürük bulunan sebzenin, meyvenin tamamı çürümüş sayılmalıdır. Örneğin, çürük kısmını kestiğimiz bir elmanın artık tümü toksik olup, yararlı bir besin değeri kalmamıştır.
Duyu organlarımız, önümüzdeki yiyecekle ilgili nicel ve nitel verileri derler, beyne gönderir. Örneğin; Kuru-sulu, az-çok, ağır-hafif, pürüzlü-düz, yumuşak-sert, lezzetli-lezzetsiz, soğuk-sıcak, kokulu-kokusuz vb. Ayrıca miktar, renk, berraklık, kabuk yapısı ve içinde hava olup olmadığı gibi veriler de dikkate alınır.
Duyusal değerleme yoluyla beyinde besin nitelikleri netleşir ve gerekli sindirim enzimlerinin salgılanması sağlanır. Organizmadaki biyokimyasal süreçleri düzenleyip besleyen makro besinler (protein, yağ, karbonhidrat) ile mikro besinler (vitamin, mineral, esansiyel yağ asitleri ve belirli amino asitler) gıdalardan emilir ve kana aktarılır.
Dengesiz beslenmenin önemli bir nedeni değişen mevsimlere uygun besinlerin tüketilmemesidir. Yıl boyunca domates, muz ya da çilek tüketildiğinde organizma şaşırır, doğanın ritimleriyle uyumunu yitirebilir. Beslenme dengesizlikleri fiziksel sıkıntıların yanı sıra uykusuzluk, kaygı, depresyon, odaklanma ve anımsama zorluğu gibi zihinsel sorunlara yol açabilir.
Bu nedenle serada yetiştirilen yiyeceklerden, kızartmalardan, hazır soslardan, “fast food”dan ve gazlı içeceklerden ne kadar uzak durursak o kadar sağlıklı kalırız. Ayrıca konserveler ve ambalajlı gıdaları azaltmak ve taze mevsimlik gıdalara yönelmek özellikle çocuklarımızın sağlığı açısından önemlidir.
Sağlıklı gıda seçimi konusunda bilgilenmek, her bireyin ciddiye alması gereken bir sorumluluktur. Multi milyar dolarlık firmaların hazır gıda reklamlarına değil, bilimsel bilgiye ve akıl filtremize güvenebilmeliyiz. Bilgi ve akıl yoluyla seçtiğimiz gıdalar, bizim için daha doğru gıdalardır.
Sahi, paketli gıdaların içinde neler bulunduğu neden ön yüzde değil de arka yüzde ve minnacık harflerle yazılır?..
Not: Bu yazı Medya Günlüğü’nde daha önce yayınlanmıştır.
