“Plasticos”, Yunanca kökenli bir kelime olup “şekil verilebilir” anlamına gelir.
Günümüzde kullandığımız plastikler, petrol veya doğal gazdan elde edilen küçük yapı taşlarının (monomerlerin) bazı kimyasallarla birleşerek uzun zincirler oluşturmasıyla, yani polimerizasyon işlemiyle üretilen sentetik maddelerdir. Yirmi birinci yüzyılda hızla yaygınlaşan plastikler, özellikle ambalaj malzemelerinde yaygın olarak kullanılıyor. Ancak doğada 450-500 yıl boyunca bozulmadan kalabilmeleri nedeniyle ciddi bir çevresel tehdit oluşturuyorlar. Peki plastik ürünlerin üzerinde yer alan üçgen içerisindeki sayıları hiç fark ettiniz mi? Bu sayıların ne anlama geldiğini gelin birlikte öğrenelim.
Plastik Kodları Ne Anlatıyor?
Plastik ürünlerin üzerindeki üçgen sembolünde yer alan sayılar, o ürünün geri dönüşüm kodunu belirtir. Bu kodlar, 1’den 7’ye kadar numaralandırılmıştır ve her biri farklı bir plastik türü ya da türlerini temsil eder.
1 sayısıyla temsil edilen plastik türü Polietilen Tereftalat (PET veya PETE) olarak adlandırılır. PET veya PETE, fiziksel ve kimyasal olarak dayanıklıdır, kolay işlenebilir ve doğada kolayca bozunmaz. En yaygın kullanılan ve en fazla geri dönüştürülen plastik türüdür. Su, meşrubat ve yağ gibi ürünlerin şişelenmesinde ve farklı ürünlerin ambalajlarında bu tip plastikten yararlanılır. PET veya PETE, kapalı döngü geri dönüşüme uygundur, yani kullanım ömrü sona erdikten sonra aynı kalitede ürünlere dönüştürülebilir. Ancak bu ürünler her geri dönüşümde tek sefer kullanılmalıdır yani bir su şişesini tekrar doldurmanız önerilmez. Ayrıca belirli koşullarda potansiyel bir sağlık tehdididir. Örneğin arabada unutulduğunda ya da doğrudan güneş ışığı alan yerlerde tutulduğunda BPA gibi bazı zararlı kimyasallar sakladıkları gıdaya geçebilir. Bu yüzden bu tür şişelerin tekrar kullanılması sağlık açısından önerilmez. Bu sebeplerden PET ambalajlı gıdalar tüketilirken dikkatli olunmalıdır.
2 sayısıyla kodlanan plastik türü HDPE’dir. HDPE de polietilen türevidir ancak HDPE üretilirken kullanılan kimyasallar ve üretim süreçleri PET üretimindekinden farklıdır. Sıvı ve kimyasallara dayanıklılığı yüksektir. Yapısı sert ve ısıya dayanıklıdır. Gıda ile teması güvenlidir. Bazı gıda kaplarında, temizlik ürünleri kaplarında, su ve gaz borularında kullanılır. HDPE de kapalı geri dönüşüme uygundur.
3 sayısıyla temsil edilen plastik türü Polivinil Klorür (Polyvinyl Chloride) yani PVC’dir. PVC, karbon (C), hidrojen (H) ve klor (Cl) elementlerinden oluşur. Fiziksel dayanıklılığı yüksek, ısıya dayanıklılığı az ve düşük maliyetli bir plastiktir. Elektrik kablolarında, su hortumlarında, pencere ve kapı çerçevelerinde kullanılır. Gıda ile temas eden malzemelerde kullanımı asla önerilmez çünkü içeriğindeki maddeler tepkime vermeye yatkın olduğundan kolaylıkla gıdaya bulaşabilir. PVC, yapısı ve içerdiği katkı maddeleri dolayısıyla kapalı geri dönüşüme pek uygun olmayan bir plastik türüdür. PVC geri dönüşümü konusunda alternatif yöntemler araştırılmaktadır.
4 sayısıyla temsil edilen plastik türü Düşük Yoğunluklu Polietilen (Low-Density Polyethylene) yani LDPE’dir. Hafif ve esnek bir plastik türüdür. Donmuş gıda torbaları, çöp torbaları, streç film ve daha yumuşak plastik şişelerin yapımında kullanılır. Tek kullanımlıktır. Gıda ile teması güvenlidir. Esnek yapısıyla gıdayı korur ve sızdırmaz. Ancak yüksek sıcaklıklardaki bir gıda ile kullanılmamalıdır. Kapalı geri dönüşüme uygundur fakat ince yapısı nedeniyle kolay değildir.
5 sayısıyla temsil edilen plastik türü Polipropilen (Polypropylene) yani PP’dir. Ucuz, hafif ve kimyasallara dayanıklıdır. Mantar ve bakteri oluşumunu engellediğinden gıda için kullanıma en uygun plastik türlerindendir. Ayrıca otomotiv sanayisi, sağlık hizmetleri ve beyaz eşya sektörlerinde kullanılır. PP, kapalı geri dönüşüme uygun olsa da HDPE ve PET’e kıyasla geri dönüşüm oranı düşüktür.
6 sayısıyla temsil edilen plastik türü Polistiren (Polystyrene) yani PS’dir. Kolay işlenebilir, sert ve düşük maliyetlidir. Ayrıca elektriğe karşı yalıtkandır. Gıda kapları, çatal-bıçak takımları, ambalajlar gibi birçok üründe yer alır. Ancak üretiminde ve yanma durumunda kanserojen maddeler açığa çıkarabilir. Bu nedenle kapalı geri dönüşümü olsa da sınırlıdır.
7 sayısı, yukarıdaki kategorilere girmeyen plastik türlerini kapsar. Örneğin akrilik, naylon, fiberglas, polikarbonat gibi. Reklam panoları ve otomotiv farları akrilik; tekstil ürünleri ve makine parçaları naylon; spor ekipmanları, inşaat ve yalıtım malzemeleri fiberglas ve gözlük camları, elektronik cihazların dış kaplamaları ise polikarbonat örnekleridir. Bu tür plastiklerin geri dönüşümleri çok zordur.
Plastikler biyolojik olarak parçalanmaz ve doğada yüzyıllarca kalabilir. Zamanla mikro plastiklere dönüşerek çevre ve sağlık açısından tehlike oluştururlar. Bu nedenle hem geri dönüşüm kodlarını bilmek hem de plastik kullanımını bilinçli şekilde azaltmak büyük önem taşır.
(Sueda Deveci, bilimgenc.tubitak.gov.tr)
Fotoğraf: UNDP
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
