Yaz aylarının pek çok güzel yanının yanında bazı riskleri de olabiliyor. Örneğin güneş ışınlarına fazla maruz kalınması durumunda güneş çarpması veya sıcak çarpması gibi risklerle karşılaşmak mümkün.
Genelde birbiriyle karıştırılan bu iki durum arasındaki fark nedir? Güneşin zararlarından korunmak ve güvenli bir yaz geçirmek için ne gibi tedbirler alınmalı? Güneş veya sıcak çarpması durumunda ne yapılmalı?
Baş ve boyun bölgesine çok fazla güneş gelmesi, güneş çarpmasına yol açabilir. Beyin zarları ve beyin dokusu, aşırı ısınma nedeniyle tahriş olur. Bu, bir bakterinin neden olmadığı ve aseptik menenjit adı verilen, beyin zarlarının iltihaplanması durumuna yol açabilir. Güneş çarpması aynı zamanda “başa izole sıcak çarpması” olarak da tanımlanır. Halk arasında bu duruma “başa güneş geçmesi” de denir.
Güneş çarpmasının ilk belirtisi genellikle baş ağrısıdır. Kişinin başı sıcak ve kırmızıdır, boynu ağrır, bitkinlik, bulantı ve kusma olabilir. Kişi genellikle baş dönmesi de hisseder.
Dikkat çeken en önemli nokta ise güneş çarpması geçiren bir hastanın vücut ısısı genellikle yükselmez, aksine serindir.
Öncelikle güneş çarpması geçiren kişi derhal serin bir ortama alınmalı ve sırt üstü yatırılmalıdır. Baş ve vücudun üst kısmı yükseltilmelidir. Soğuk ve nemli bezler, boyun gibi vücut bölgelerinin soğutulmasına yardımcı olabilir. Ayrıca su dengesini normale döndürmek için bu durumdan etkilenenler, bilinçleri yerindeyken bol bol su içmelidir. Uzmanlara göre aşırı terleme, çok sıcak günlerde iki litreye kadar ek sıvı kaybına yol açabilir.
Semptomlar azalana kadar yatak istirahati gerekir.
Önemli: Daha kötü durumlarda şiddetli kusma, kafa karışıklığı ve hatta bilinç kaybı meydana gelebilir. Bu gibi durumlarda kesinlikle bir doktora görünmek gerekir.
Karıştırılan kavramlar
Güneş çarpması ve sıcak çarpması terimleri sıklıkla birbirine karıştırılır. Vücut ısısının aşırı yükselmesini ifade eden sıcak çarpması (hipertermi), güneş çarpmasından daha tehlikelidir. Sıcak çarpması, örneğin sıcak bir ortamda fiziksel olarak aşırı efor sarf edilmesiyle tetiklenir.
Dışarıdaki yüksek sıcaklıklar nedeniyle vücut, salabileceğinden daha fazla ısı emer. Vücut ısısı 10 ila 15 dakika içinde 41 dereceye kadar yükselebilir. Bu akut aşırı ısınma, vücutta iltihabi bir reaksiyona yol açar.
Vücudun sıcaklık düzenleme sistemi devre dışı kalabilir, böylece ter üretimi başarısız olur. Isı birikimi meydana gelir.
Halk arasında “sıcak basması” da denilen sıcak çarpması, yaşamı tehdit edebilir. Belirtiler arasında bilinç kaybı, baş ağrısı, baş dönmesi ve uyuşukluk yer alır. Ayrıca titreme nöbetleri, kusma, ishal ve düşük tansiyon da görülebilir. Sıcak çarpması bir ila altı saat içinde gelişir ve önlem alınmazsa 24 saatten kısa sürede ölüme yol açabilir.
Yaşlılarda, kronik hastalığı olan kişilerde ve çocuklarda sıcak çarpması genellikle yüksek sıcaklıklar ile ciddi sıvı ve elektrolit eksikliklerinin bir araya gelmesiyle oluşur. Sağlıklı yetişkinlerde, spor yapmak veya açık havada çalışmak gibi çok fazla fiziksel efor sarf etmek genellikle sıcak çarpmasına yol açar.
İlk belirtilerde derhal ambulans çağrılmalı ya da hasta, acil servise götürülmeli. Vücut mümkün olduğunca çabuk soğutulmalıdır. Etkilenen kişiler serin bir yere götürülmeli ve mümkünse sıvı verilmelidir. Fazla giysiler çıkarılmalıdır.
Bilinci yerinde değilse ancak normal nefes alıyorsa, tıbbî müdahale yapılana kadar kişi sabit yan pozisyona yatırılmalıdır. Düzenli solunum ve bilinç, düzenli olarak kontrol edilmelidir. Kişi normal nefes almıyorsa suni solunum yapılmalı ve diğer ilkyardım önlemlerine başvurulmalıdır.
Aşırı sıcaklıklarda vücudumuzun kendi ısı düzenlemesi hızla üst sınırlara ulaşır. Buna ek olarak, yaşlı insanlar genellikle çok az su içerler. Sonuç olarak, vücut yeterince ter üretemez ve bu da vücudun kendi kendine soğumasını zorlaştırır.
Çoğu durumda, bir doktor çağırmak tavsiye edilir ve en güvenli yoldur.
Güneş çarpmasından ve sıcak çarpmasından kaçınmanın en iyi ve basit yolu: Çok fazla güneşe çıkmayın, başınızı açık renkli bir şapka ile koruyun, mümkünse aşırı sıcağa maruz kalmaktan kaçının ve bol miktarda sıvı tüketin. Unutmayın! Bir yetişkinin, normal tüketimine ek olarak sıcak günlerde en az yarım litre daha suya ihtiyacı vardır.
