Uzayda pizza sipariş edebileceğimiz bir restoran bulunmadığını hepimiz biliyoruz. Öyleyse astronotlar, düzenli ve dengeli beslenmek için uzayda hangi besinleri tüketebiliyorlar? Peki ya tüketmemeleri gereken besinler hangileri?
İnsanlı uzay uçuşları, 1961’de Rus Kozmonot Yuri Gagarin’in Dünya atmosferinin ötesine yolculuğu ile başladı. O günden beri keşif için uzaya çıkılıyor ve çeşitli görevler gerçekleştiriliyor. Uluslararası Uzay İstasyonu’nda günlerce hatta haftalarca kalan bilim insanları için düzenli ve dengeli beslenmek çok önemli. Yerçekimi düşük ortamda yenen yiyeceklerde iki temel özellik ön plana çıkıyor, basitlik ve besleyicilik.
İlk uzay yiyecekleri diş macunlarınınkine benzer tüplerde paketlenmiş, bebek maması kıvamındaki gıdalardı. 1962 yılında Amerikalı astronot John Glenn, Mercury görevi sırasında alüminyum bir tüpten elma püresi yedi. Sonrasında bilim insanları uzay için daha lezzetli yiyecekler tasarlamaya başladılar. Bunun için dondurarak kurutma yöntemini geliştirdiler. Bu yöntemde yiyecekler pişirildikten sonra hızlı bir şekilde dondurulur ve kurutulur. Böylece yiyeceklerin besin değerleri korunarak uzun süre dayanması sağlanır.
Günümüzde astronotlar Dünya’da yedikleri yiyeceklerin çoğunu kurutulmuş olarak uzay görevlerinde yiyebiliyorlar. Ayrıca yemeklerine lezzet katmak için baharatlar da kullanabiliyorlar ancak bunların uçmaması için sıvı hâlde olması gerekiyor. Aynı şekilde ketçap, mayonez, hardal gibi soslar da kullanılabiliyor. Astronotlar yiyeceklerin uçmaması için tepsileri kucaklarına sabitliyorlar. Astronotların yiyecekleri ihtiyaç duyulan tüm besin ve vitaminleri alabilmeleri için beslenme uzmanları tarafından özenle hazırlanıyor. Ancak uzayda uzun süre kalan astronotlarda yine de sindirim sorunları oluşabiliyor.
Ayrıca Uluslararası Uzay İstasyonu’na belirli aralıklarla gönderilen kargo araçlarıyla taze meyve ve paketlenmiş yiyecekler de ulaştırılır. İki günlük kısa raf ömrüne sahip bu yiyecekler hemen tüketilir.
Astronotların susuzluklarını gidermeleri için en iyi seçenek sudur. Bunun dışında sularına dondurulup kurutularak toz hâline getirilen karışımlar da ekleyebiliyorlar.
Peki uzayda hangi besinler tüketilmez?
1. Ekmek: Harika bir karbonhidrat kaynağı olan ekmek, kırıntılı yapısı nedeniyle uzay istasyonuna uygun değildir. Uzay istasyonunda temizlik son derece önemlidir. Ekmek kırıntıları düşük yer çekimi etkisiyle astronotların hava soluduğu ortama yayılabilir ve kullanılan hassas ekipmanları etkileyebilir. Ekmeğin raf ömrünün kısa olması da onu uzaya uygun olmayan bir besin kılıyor. Aynı nedenlerle kraker ve kurabiye de uzaya götürülemiyor. Bu arada cipsler de kırıntı oluşturması ve sağlıklı olmamasından dolayı yasaklı gıdalardan. Astronotlar bunların yerine kırıntı oluşturmayan tortilla ve fıstık ezmesi tüketebiliyorlar.
2. Gazlı İçecekler: Soda, kola gibi gazlı içeceklerde çözünmüş hâlde bulunan karbondioksit, uzay istasyonunda şişenin açılmasıyla Dünya’da olduğu gibi ayrılıp yukarı çıkmaz. Bu içecekler yerçekimi düşük ortamda tüketilirse astronotlar için rahatsız edici asit reflüsüne neden olabilir.
3. Tuz ve Karabiber: Tuz, karabiber ve toz hâldeki hiçbir baharat uzaya götürülmez. Düşük yerçekiminde bu baharatlar ortama yayılarak hava temizleyicileri ve filtreleri tıkayabilir hatta istasyondaki ekipmanlara yapışarak onlara zarar verebilir.
4. Dondurma: Açıldıktan sonra dondurucuda yaklaşık altı hafta tazeliğini koruyan dondurma raf ömrünün kısa olması sebebiyle uzaya götürülemeyen bir diğer yiyecektir. Kurutulmuş hâli ise ufalanan yapısı nedeniyle tercih edilmiyor.
5. Alkollü İçecekler: NASA, yörüngede dolanmak aşırı konsantrasyon gerektirdiğinden astronotların alkol tüketimini yasaklamıştır.
Bugüne kadar hiçbir astronot uzayda gıda kaynaklı bir hastalığa yakalanmadı çünkü NASA, gıda güvenliği ve depolama konusunda çok sıkı prosedürler uyguluyor. Hastalık riskini azaltmak için Uluslararası Uzay İstasyonu’na gönderilen tüm gıda ürünleri sıkı testlerden geçiriliyor.
(Dr. Elif Ebren Kaya, bilimgenc.tubitak.gov.tr)
Fotoğraf: Kanadalı astronotlar Anne McClain ve David Saint-Jacques Uluslararası Uzay İstasyonu’nda. NASA
