Bugün Türkçede kullanılan sözcükler, Türkçe ve Türkçeleşmiş yabancı kökenli sözcükler biçiminde ikiye ayrılmaktadır. Türkçe, kendi ses düzenine yabancı asıllı sözcükleri uydurmaktadır.
Wkipedia’da yer alan makaleye göre, ses düzeni bakımından öz Türkçe sözcüklerde görülen başlıca özellikler şunlardır:
1. Türkçe sözcüklerde ilk heceden sonraki hecelerde “o” ve “ö” ünlüleri bulunmaz: Doktor, horoz, motor, balon, maydanoz, koro, sigorta, kozmopolit gibi sözcükler öz Türkçe değildir. -yor eki eski Türkçedeki “yorı-” (günümüz Türkçesinde “yürü-“) kelimesinin ekleşmesiyle oluştuğundan bu kurala istisna oluşturur.
2. Türkçe sözcüklerde “j” sesi yoktur. Ancak yansıma sözcükleri bu kuralın dışındadır.
- J = Jandarma, jilet, jokey, baraj gibi. Öte yandan j’li sözcükleri dil kendine benzetir: cip, cop; candarma, cokey, baraş gibi.
Öte yandan Türkçede h sesleri, yalnızca ünlemlerde ve ses taklidine dayanan sözcüklerde görülür: hırıltı, hışır hışır, hışırtı, horlamak, oh öz Türkçedir.
3. Türkçe sözcüklerin başında c, ğ, l, m, r, z sesleri yansıma dışında bulunmaz: Cahil, can, cebir, lamba, lazım, leğen, mavi, nane, rapor, renk, rezil, rosto, ruh, vakum, vasıf, vazo, vezin, vize, zil. Bu sözcüklerden bazılarını dil kendine uydurmaya çalışır: ilazım, ileğen, ilimon, İramazan, irezil gibi. (İstisnai olarak caymak fiili Türkçedir, kaymaktan gelir.)
Yansıma olan durumlar: melemek, mırıltı, mışıl mışıl, mışmak, miyav, ninni, vınlamak, vızır vızır gibi sözcükler öz Türkçedir. Bu kurala da az sayıda istisna bulunur: ne, var, varmak, vermek, vurmak
4. Türkçede sözcük sonunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz: hesab, kitab, tac gibi sözcükler yabancı kökenlidir. Dil, bunları kendine uydurur: hesap, kitap, taç gibi. Bu kurala az sayıda istisna bulunur: ad, od, sac, yad
5. Türkçe sözcüklerde sona gelen ç, k, p, t ünsüzleri iki ünlü arasında kalınca bazen yumuşarlar: çocuk-çocuğu, dolap-dolabı, genç-genci, sevinç-sevinci, tat-tadı, yurt-yurdu. Ancak tek heceli çoğu sözcük yumuşamaz: aç-açık, ek-eki, iç-içim, ip-ipi, süt-sütü, top-topu gibi. Bunun dışında çok heceli yumuşamayan sözcük varsa büyük olasılıkla o Türkçe değildir: kaset-kasedi, sepet-sepeti (Dil, kendine uyumlandırmış).
6. Türkçe sözcüklerde bir hecede iki ünlü yan yana gelmez: aile, arkeolog, fuar, kaos, kuaför, matbaa, realizm, saat, ziraat, inşaat gibi sözcükler dışarıdan gelmiştir.
7. Türkçe sözcüklerde başta birden fazla ünsüz bulunmaz: Fransa, kral, kraliçe, kravat, kreş, gram, granit, plan, Slav, spor. Kimi sözcükleri dil kendine uydurmaya çalışır: İskandinav, İslav, İspanya, iskele, istasyon, ispor gibi.
8. Türkçe sözcük sonlarında belli çift ünsüzler bulunur:
- lç, lk, lp, lt = ölç, kalk, alp, kısalt
- nç, nk, nt = sevinç, dinç, denk, ant
- rç, rk, rp, rs, rt = Türk, kürk, sürç, sark, sarp, pars, ört
- st, şt = üst, ast, hoşt gibi.
