Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 11 Haziran 1930 tarihinde 1715 sayılı Kanun ile anonim şirket statüsünde kurulmuştur ve sermayesi 25.000 Türk lirası olup 250.000 adet hisseye ayrılmıştır.
Her bir hissenin nominal değeri 10 kuruştur. TCMB hisse senetleri, 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu uyarınca dört sınıfa ayrılmıştır: (A), (B), (C) ve (D). 2023 yıl sonu itibarıyla hisselerin dağılımı şu şekildedir.
(A) Sınıfı Hisseler (yüzde 55,12): Münhasıran Hazine ve Maliye Bakanlığı’na aittir. Kanun gereği, Hazine’nin sahip olduğu hisselerin oranı toplam sermayenin yüzde 51’inden aşağı düşemez.
(B) Sınıfı Hisseler (yüzde 23,25): Türkiye’de faaliyet gösteren milli bankalara tahsis edilmiştir. Bu bankalar arasında Ziraat Bankası, Halkbank, Vakıfbank gibi kamu bankaları ile İş Bankası, Akbank, Garanti BBVA, Yapı Kredi gibi özel bankalar yer alabilir.
(C) Sınıfı Hisseler (yüzde 2,51): Milli bankalar dışında kalan diğer bankalar ve imtiyazlı şirketlere aittir. Bu sınıf hisseler, toplamda 15.000 hisseyi (sermayenin yüzde 6’sını) geçemez. Örnek olarak, geçmişte Osmanlı Bankası gibi yabancı sermayeli bankalar bu sınıfta yer almış, ancak günümüzde bu hisseler genellikle Türk vatandaşlığına sahip tüzel kişilere veya sınırlı sayıdaki imtiyazlı şirketlere aittir.
(D) Sınıfı Hisseler (yüzde 19,12): Türk ticaret müesseselerine ve Türk vatandaşlığını haiz gerçek ve tüzel kişilere tahsis edilmiştir. Bu grupta, TCMB Mensupları Sosyal Güvenlik ve Yardımlaşma Sandığı Vakfı’na (Mervak) ait Mervak İç ve Dış Ticaret A.Ş. önemli bir hissedardır. Ayrıca, 1930’lu yıllarda TCMB’nin kuruluşunda hisse alan çok sayıda gerçek kişi (yaklaşık 6.500 kişi) ve tüzel kişi (yaklaşık 100 adet) bu sınıfta yer alır.
Önemli Notlar:
Yabancı Hissedarlık İddiaları: TCMB’nin hisselerinin çoğunun yabancılara ait olduğu yönündeki iddialar şehir efsanesidir. Yabancıların sahip olabileceği hisseler, (C) sınıfı hisselerle sınırlıdır ve bu hisseler toplam sermayenin yüzde 6’sını geçemez. Günümüzde yabancı hissedarların varlığı minimaldir ve TCMB’nin kontrolü tamamen Türk devletindedir.
Hissedar Bilgilerinin Gizliliği: (D) sınıfı hisselerin bir kısmı çok sayıda gerçek ve tüzel kişiye dağılmış durumdadır. Bu hissedarların kimlikleri, Anayasa’nın 20. maddesi kapsamında özel hayatın gizliliği nedeniyle kamuya açıklanmaz. Ancak, bu hisselerin Türk vatandaşlarına ait olduğu kanunen garanti altındadır.
Kâr Payı Dağıtımı: TCMB’nin kârının büyük kısmı Hazine’ye aktarılır. Hissedarlara, hisse senetlerinin nominal değeri üzerinden maksimum yüzde 12 kâr payı dağıtılır (brüt 1,2 kuruş/hisse). Kalan kâr, ihtiyat akçesi veya Hazine’ye devredilir.
Mervak Vakfı: TCMB mensuplarına ait olan Mervak İç ve Dış Ticaret A.Ş., (D) sınıfı hisselerde önemli bir paya sahiptir ve TCMB çalışanlarının sosyal güvenlik ve yardımlaşma vakfı olarak faaliyet gösterir.
Özetle:
TCMB’nin ortaklık yapısında en büyük pay Hazine ve Maliye Bakanlığı’na aittir (yüzde 55,12). Kalan hisseler, Türkiye’deki milli bankalar, sınırlı sayıda imtiyazlı şirket ve Türk vatandaşlığına sahip gerçek/tüzel kişiler arasında dağılmıştır. Yabancı hissedarların payı yüzde 6’yı geçemez ve TCMB’nin yönetimi tamamen devlet kontrolündedir. Daha fazla bilgi için TCMB’nin resmi internet sitesindeki “Sermaye ve Hissedarlık Yapısı” bölümü veya Sayıştay’ın TCMB denetim raporları incelenebilir.
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
