Özgürlük kavramıyla ilgili tartışmalarda sıklıkla “içsel özgürlük” ve “dışsal özgürlük” diye bir ayrım karşımıza çıkar.
Bu iki özgürlük biçimi, hem felsefi tartışmalarda hem de günlük yaşamda birbiriyle iç içe geçmiş olsa da, aralarındaki ayrımı anlamak özgürlük kavramına daha geniş bir açıdan bakmamızı sağlayacaktır.
Bazı kaynaklarda, özellikle bireyin kendi iç dünyasıyla ilişkisi bağlamında, içsel özgürlüğün varlığı ön plana çıkar. İçsel özgürlük, bireyin kendi düşüncelerini, duygularını ve değerlerini baskı ya da zorlamadan bağımsızca şekillendirebilmesiyle ilgilidir.
Dışsal özgürlük ise, kişinin dış dünyada –toplumda, devlette veya başka bireylerle ilişkilerinde– engellemelerden, baskılardan veya kısıtlamalardan azade olarak hareket edebilmesini ifade eder. Bu ayrım, özgürlük tartışmalarında hem teorik hem de pratik düzeyde yeni bir perspektif sunar.
Beynimiz, doğduğumuz andan itibaren çevremizi algılamaya başlar; gördüklerimizi, duyduklarımızı, kokladıklarımızı ve dokunduklarımızı sürekli olarak kategorize eder ve belleğe kaydeder. Bu kayıtlar tekrarlandıkça ve aralarında bağlantılar kuruldukça temel öğrenme süreçlerimizi geliştiririz.
Sıcak ve soğuk, alçak ve yüksek, sert ve yumuşak gibi temel kavramlar, çevremizle etkileşimlerimiz ve deneyimlerimiz sayesinde oluşur ve anlam kazanır. Tabi bu süreç, çoğunlukla deneme yanılma yoluyla ve başkalarını gözlemleyip taklit etme yoluyla ilerler.
Beynimiz geliştikçe, dil kullanma ve sözel iletişim yeteneğimiz ortaya çıkar; bu sayede öğrenme sürecimiz daha da hızlanır. Zamanla okuma becerisinin de kazanılmasıyla birlikte, bilgiye erişimimiz çok daha geniş bir boyut kazanır. Artık yalnızca deneyim ve etkileşim yoluyla değil, aynı zamanda okuma sayesinde de zihnimiz yeni ufuklara açılır; hayal gücümüz güçlenir, olayları analiz edip sentezleyebilme ve özgün fikirler üretebilme kapasitemiz artar.
İnsan beyninde oluşan fikirler; bireyin bilişsel kapasitesi, sosyal zekâsı, belleğinde biriktirdiği algılar ve son olarak içinde yaşadığı sosyal, coğrafi ve kültürel çevrenin etkisiyle oluşur. Beyin, bütün bu etkileri sentezleyerek kendine özgü düşünce yolları çizer ve bu yolların her birinde kullanılmaya hazır fikirler meydana gelir.
Şimdi içsel ve dışsal özgürlük ayrımına daha yakından bakalım. İçsel özgürlük, bireyin kendi zihinsel ve duygusal dünyasında tamamen serbest olduğu bir alanı tanımlar. Kişi, bu alanda tüm düşüncelerini, hayallerini, ütopik fikirlerini, platonik aşklarını ve hatta sevmediği kişi, kurum veya olaylara yönelik olumsuz duygularını özgürce dile getirebilir. Aynı şekilde, kendi eksik yönlerini veya zaaflarını da dürüstçe kabul etme cesaretini yine bu içsel özgürlük alanında bulur.
İçsel özgürlük, herkesin farklı düşündüğü bir ortamda bile kendi doğrularımı bildiğim, bana ait duygu, hayal ve düşüncelerin olduğu, arınmış bir dünyada sınırsız düşünme gücüne sahip olma durumudur.
Dışsal özgürlük ise, yaşadığımız toplumun kuralları ve başkalarının hakları çerçevesinde şekillenir. Başkasının özgürlüğünün başladığı yerde bizim özgürlüğümüzün sınırlandığı bir alandır. Bu, düşüncelerimizi ifade etme biçimimize de doğrudan yansır.
Örneğin, değer verdiğimiz bir arkadaşımızın gömleğinin yakışmadığını düşünsek dahi, onu incitmemek için bu görüşümüzü ya yumuşatırız ya da tamamen dile getirmekten kaçınırız. Bu durum, bireyin kendi düşüncelerini ifade etme özgürlüğünün, karşısındaki kişinin duyguları ve toplumsal kabuller tarafından sınırlanabildiğini gösterir.
Benzer şekilde, düşüncelerinin ifade edilmesi toplumsal normlara, yerleşik inançlara veya kültürel değerlere aykırı olabileceği gibi, sıra dışı ve yenilikçi fikirlerin de toplumsal baskı ya da alay edilme korkusuyla bastırılması söz konusu olabilir. Ayrıca, bazı düşüncelerin yasal sınırlar nedeniyle açıkça ifade edilmesi de sakıncalı ya da suç teşkil edici görülebilir. Bütün bu faktörler, dışsal özgürlüğün doğal ve kaçınılmaz sınırlarını belirler.
Buna karşılık, içsel özgürlük, bireyin zihninde oluşan düşünce, duygu ve hayallerin hiçbir toplumsal, kültürel veya hukuki engelle karşılaşmadan serbestçe var olabilmesini ifade eder. Buna göre, dışsal özgürlük ise bireyin bu içsel düşünce ve duyguları dış dünyada ifade edebilme ve eyleme dökebilme kapasitesidir diyebiliriz.
Neticede, içsel özgürlük mutlak bir serbestlik alanı sunarken, dışsal özgürlük ise toplumsal yaşamın gereklilikleriyle doğal olarak sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda, hiçbir sınıra tabi olmayan içsel özgürlük, insanın sahip olduğu en büyük güç olarak öne çıkar.
Tarık Bacaksız
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
