Hazal Yalın
Türkiye’nin, Sovyet hükümetine Boğazlar rejiminin gözden geçirilmesine yönelik verdiği-Montrö (Montreux) görüşmelerine hazırlık-notası 11 Nisan 1936 tarihini taşır. Sovyet hükümeti, Boğazların askersiz bölge olmaktan çıkartılarak tamamen Türkiye’nin egemenliği altına alınmasına yönelik bu girişimi derhal kabul etti. BKP(b) MK Politbüro da 7 Mayıs 1936’da bu konuyu ele aldı ve Montrö’ye gidecek olan Sovyet delegаsyonuna aşağıdaki talimatları verdi.
Politbüro üyeleri şunlardır:
A. A. Andreyev (bu sırada MK Sanayi Dairesi Müdürü), K. Y. Voroşilov (bu sırada Savunma Halk Komiseri), L. M. Kaganoviç (bu sırada Ulaştırma Halk Komiseri), M. İ. Kalinin (bu sırada SSCB ve RSFSC Merkez Yürütme Komitesi Başkanı), S. V. Kosior (bu sırada Ukrayna KP Birinci Sekreteri), V. M. Molotov (bu sırada Halk Komiserleri Sovyeti Başkanı), G. K Orconikidze (bu sırada SSCB Ağır Sanayi Halk Komiseri), İ. V. Stalin (bu sırada Politbüro üyeliği ve dört parti sekreterinden biri olmak dışında resmi bir görevi yok), A. İ. Mikoyan (bu sırada SSCB Gıda Sanayii Halk Komiseri), V. Y. Çubar (bu sırada SSCB Halk Komiserleri Sovyeti Başkan Yardımcısı).
Sovyet heyeti Montrö’de bu talimatlara uygun davrandı.
Talimatlar, Sovyet hükümetinin Karadeniz’deki güvenlik önceliklerini açıkça gösterir, dolayısıyla bugün açısından da büyük önem taşır.
Talimatlarla nihai konvansiyon arasındaki açı belirgindir, ancak konvansiyondaki Sovyet imzası, Türkiye’nin Sovyetler Birliği ile müttefik olduğu şartlarda onun haklarının korunmasını da kapsayan zaruri bir taviz olarak görülmüştür.
39 sayılı protokolden,
7 Mayıs 1936.
Dinlendi:
p. 108. Boğazlar meselesiyle ilgili temel talimatlar.
Karar verildi:
1. Barış zamanında Karadeniz’de kıyısı olmayan devletler için Boğazlardan Karadeniz’e geçişin her sınıftan savaş gemilerine kapatılması, ancak istisna olarak savaşmayan devletlerin bir kruvazörden ve bir tümenlik muhriplerden (4 muhrip) fazla olmayacak yekûnda su üstü gemilerinin ziyarette bulunmalarına izin verilmesi.
Eğer bu talep kabul edilmezse, Karadeniz’de kıyısı bulunmayan devletlerin savaş gemilerinin barış zamanında Boğazlardan geçiş hakkının azami ölçüde azaltılmasının sağlanması. Her halükârda, Karadeniz, Ege Denizi ve Akdeniz’de kendi limanları ve deniz üsleri bulunmayan devletlerin teknelerinin geçiş hakkı hususen sınırlanmalıdır.
2. Savaş zamanında Türkiye dışında ülkelerin savaş gemilerinin Boğazlardan geçişine Milletler Cemiyeti Konseyi kararlarına uygun olarak saldırganlığın kurbanına yardımda bulunma dışında izin verilmemesinde ısrar edilmesi.
Yoldaş Litvinov’a yazıldı.
Kaynak: Политбюро ЦК РКП(б) — ВКП(б) и Европа. Решения «Особой папки» 1923-1939. М. Росснэп: 2001. Belge 238.
Fotoğraf (soldan sağa): Malenkov, Kaganoviç, Stalin, Kalinin, Molotov, Voroşilov.
Hazal Yalın. Çoğunluğu klasik Rus edebiyatından kırktan fazla çevirisi var. “1945. SSCB-Türkiye İlişkileri” ve “Rusya: Çöküş, Yükseliş ve Dinamikler”in yazarı. Aralarında Tolstoy, Dostoyevski, Saltıkov-Şçedrin, Gogol, Turgenyev, Puşkin, Zamyatin, Kuprin, Gonçarov, Leskov, Grin, Zoşçenko, Strugatski Kardeşler gibi yazarların bulunduğu çeviriler, Kırmızı Kedi, Kitap, İthaki, Helikopter, Remzi gibi yayınevlerinde yayınlanıyor. Güncel makaleleri genellikle Yakın Doğu Haber’de (ydh.com.tr) yayınlanıyor. @Hazal_Yalin
