Eski çağlardan beri insanlar ihtiyaç duydukları ancak üretemedikleri mal veya hizmetleri elde etmek için farklı yollara başvurmuşlardır.
Başlangıçta ihtiyaçların örtüşmesi esasına dayalı olarak kullanılan takas yöntemi, zamanla yerini farklı ödeme şekillerine bırakmıştır. Takas yöntemi takip edilerek altın, gümüş ve bakır gibi değerli madenlerle ödemeler yapıldı. Daha sonra kullanılabilirlik açısından bu değerli metallerin yerini kâğıt para almıştır. Kâğıt para ile ödeme yapmak daha kolay hâle geldi ve bu da insanların ihtiyaçlarını daha hızlı karşılamalarını sağladı. “Para, tüm ekonomik faaliyetlerin ve dolayısıyla insan faaliyetlerinin büyük bir bölümünün merkezindedir. Ticari mübadelelere, sözleşmelere, yatırımlara ve vatandaşlar ile devlet arasındaki ilişkilere müdahale eder. Doğası gereği ticari olmayan aile veya dinî yapılar bile bundan tamamen kaçamaz. Dolayısıyla paranın kontrolü, özünde, toplumun bir biçimde kontrolüdür. Bu, her şeyden önce, ekonominin para politikası tarafından kontrol edilmesidir.
Para biriminin rolü göz önüne alındığında, kripto para biriminin mevcut sistem üzerindeki etkisi daha iyi anlaşılabilir. 1980 yılına dayanan kripto para birimleri, bilgi işlem, kriptografi ve ağ oluşturma alanındaki gelişmeler sayesinde 2009 yılında Bitcoin’in yaratılmasıyla yeni bir boyut kazandı. İşleyişi ve yapısı gereği denetlenemeyen, birey üzerindeki devletin otoritesini ve parasal kontrolünü ortadan kaldıran ve herhangi bir hükûmete veya merkez bankasına bağlı olmayan kripto para, mevcut sisteme bir alternatif sunuyor. Sahip olduğu avantajlar ve riskler göz önüne alındığında, yeni bir jeopolitik araç olma yolundadır.
Merkez bankalarının, hükûmetlerin, dev şirketlerin ve bireylerin kripto para birimine karşı tutumları göz önüne alındığında, devletler parasal egemenliklerini kaybetme riskiyle karşı karşıya mıdır?
Kripto para birimlerinin politik kökenleri ve teknik olarak kullanılma biçimleri onları zaman içinde tartışılır hâle getirmiştir. Kripto para fikrinin kökenleri Liberter ve “Cypherpunk“ düşünce okullarına dayanmaktadır. Bu dijital para birimlerinin amacı, özgürlükçü ve Cypherpunk düşünce okullarında olduğu gibi, hükûmet ve para arasındaki ilişkiye yeni bir boyut eklemektir. Devlet ve para arasındaki ilişkiyi yeniden şekillendirirken aynı zamanda kriptografi yoluyla mahremiyeti korumayı hedefliyor.
Paranın kolayca kontrol edilebildiği mevcut sistem, devletler ve kamu kurumları için bir güvencedir, ancak bu sistem bireysel özgürlüklerin ihlalidir. Gelişen teknolojiler sayesinde hükûmetler tarafından kontrol edilen şahıs ve kamu kurumları şimdiden büyük saldırılara maruz kalmaktadır. Bazı yabancı gruplar ve hükûmetler tarafından özellikle ekonomik casusluk amaçlı siber saldırılar son zamanlarda önemli ölçüde arttı. Tüm bunlar, bireylerin kendilerini daha özgür hissettikleri ve herhangi bir devlet aygıtına veya bankacılık sistemine başvurmadan işlemlerini gerçekleştirebilecekleri kripto paralara olan ilgilerini artırmaktadır.
Bir diğer önemli nokta, merkez bankalarının yasal bağımsızlığı, para üzerindeki devlet kontrolünü sınırlamış olsa da, totaliter bir rejimin riskleriyle karşı karşıyayız. “2017’de dünya nüfusunun yarısından fazlası otoriter bir rejimin boyunduruğu altında yaşıyordu; Yüzde 44’ü bir diktatörün otoritesi altındaydı. Bu modern diyetler önemli teknolojik kaynaklara sahiptir.
Elektronik ödemeler üzerinde tam kontrol sahibi olan Çin hükûmeti, vatandaşları tüketim alışkanlıklarına, sıklıklarına veya siyasi konumlarına göre değerlendiren Orwell tarzı gözetim sistemleri geliştiriyor. Venezuela şimdi aynı teknolojiyi kullanıyor. Etnik temizlik sırasında mübadelelerin mutlak kontrolünün etkisi ne olacak? Bu riskler gerçektir, Batı alanı da dâhil olmak üzere göz ardı edilemezler. Vel d’Hiv toplamasından kurtulanlar hâlâ buna tanıklık edebilirler; bizi asla unutmamaya çağırıyorlar.“ Dolayısıyla kripto paralar, paranın kendisinin elektronik hâle geldiği bu sisteme yeni bir alternatif sunuyor. Bu vergilendirilmemiş, tartışmasız, kontrol edilemez meblağlar, bireysel özgürlüğün garantörü hâline geldi.
Peki, bireyin özgürlüğünü vaat eden bu dijital para birimleri suç âleti olma yolunda mı? En ünlü kripto para birimi olan Bitcoin, alternatif ve sistem dışı bir projeden yola çıktı ve bir ödeme sistemini hedefledi. Ancak, kullanım şekli bu amacın çok gerisinde kalmış gözüküyor. Kara para aklama, vergi kaçakçılığı, yasadışı silah satışı ve terörün finansmanı gibi yasadışı finansal akışları kolaylaştırmada kriptoların rolü hakkında artan endişeler var.
Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nin Doğu Sahili’ne benzin sağlayan petrol boru hattı olan Colonial Pipeline’a yapılan saldırının ardından yaklaşık 3,7 milyon avroluk fidye talep edildi. Şirketin CEO’su, daha sonradan yetersiz olduğu ortaya çıkan 75 Bitcoin’i saldırganlara vermeyi kabul etmişti. Yani sorun tek tıkla çözüldü ve Bitcoin artık suç parası.
Bu nedenle kripto paralar görevlerini yerine getiriyor denilebilir: Birincisi, bireyi devletin egemenliğinden kurtarmak, ikincisi, kişiyi dolar veya avroya ihtiyaç duymadan fahiş para basma ve işlem yapma ayrıcalığından mahrum etmek. Bununla birlikte, kripto para birimleri suçun para birimi olmaya devam ediyor. “Sorun şu ki, Chainalysis yıllık raporuna göre, kripto para birimi işlemlerinin miktarı 2020’de 10 milyar dolara ulaştı.“
Her bölgede kripto para piyasasının kurulmamasının temel etkilerinden biri tüketilen enerji miktarıdır. Örneğin Bitcoin Avrupa ülkelerinin ortalamasından daha fazla elektrik tüketiyor. “Bitcoin’in mantığı “momentum“dur: “değeri“ ne kadar yüksek olursa, yeni madencileri o kadar çok çeker ve değeri ne kadar yüksek olursa, gerekli verimli ekipmana o kadar ihtiyaç vardır. Aşırı spekülatif bir dalgada, elektrik tüketimi yılda 500 terawatt saate ulaşabilirken, Birleşik Krallık 300 terawatt tüketebilir.“ Bu nedenle coğrafi olarak madenciliğin kurulmasına izin veren bölgeler jeopolitiğe yeni bir boyut kazandırmaktadır.
(Yasin Özbay tasam.org)
Makalenin tamamını okumak için tıklayın
