Yer kabuğu katı, büyük ve şekilsiz kayaçlardan oluşur. Bu kayaçlara tektonik levha denir.
Tektonik levhalar sıcak ve erimiş kayaçlardan oluşan mantonun üzerinde Dünya’nın litosfer katmanında yer alır. Litosfer; yer kabuğu ve mantonun katılaşmış üst kısmından oluşur.
Mantodaki yüksek sıcaklık ve basınç, tektonik levhaların hareket etmesine neden olur. Bu hareket sırasında levhalar bazen birbirine doğru yaklaşır bazen de birbirinden uzaklaşır. Levhaların hareketi sebebiyle gerilme ve sıkışmalar meydana gelir. Bu gerilme ve sıkışmalar sonucu oluşan enerjinin açığa çıktığı, levhaların arasındaki kırıklara fay denir.
Fayların uzunluğu birkaç milimetreden binlerce kilometreye kadar değişebilir. Bir deprem anında fayın bir tarafındaki kayaç aniden kayar. Bu şekilde çoğu fay, jeolojik zaman içinde tekrarlanan yer değiştirmelere neden olur.
Aktiflik durumuna göre üç fay çeşidi vardır: aktif, aktif olmayan ve yeniden aktif olmuş faylar.
Genellikle son 10.000 yılda (Holosen Dönemi’nde) en az bir kez hareket etmiş ve depreme neden olmuş faylar “aktif fay” olarak tanımlanır. Bu fayların yeniden deprem oluşturma olasılığı çok yüksektir.
Varlığı bilinen, 2 milyon yıl içinde hiç hareket etmemiş ve deprem oluşturmamış faylara aktif olmayan fay denir.
Varlığı bilinen, 2 milyon yıl içinde en az bir kez hareket etmiş ve deprem üretmiş faylardır. Bu faylar başlangıçta aktif olmayıp levha hareketleri sonucunda yer kabuğu ve üst manto kısmında yeni aktif faylar oluşturur.
(Ayşenur Okutan, bilimgenc.tubitak.gov.tr)
