12 Mart 2023’te KKTC’de çam ormanlarına büyük zarar verme potansiyeli olan çam kese böceği konusunda bir yazı yayınlamış ve yetkililerin konuya ciddiyetle eğilmesi gerektiğini vurgulamıştım. Söz konusu yazımda sadece karadan yapılacak mücadelenin sonuç vermeyeceğini özellikle belirtmiştim.
Türkiye’de de çam kese böceğinin iki türü küresel ısınma nedeniyle hızla yayılmakta. İstanbul’un ormanlarından mahalle aralarına kadar çam ağacı olan her yerde bir dişinin ardında sıralar oluşturmuş çam kese böceklerini belli zamanlarda görebilirsiniz. Böcek Karadeniz ormanlarına doğru da hızla yayılım göstermekte. Çaresi de Orman Genel Müdürlüğü bünyesine katılan Air Tractor uçakları ve helikopterlerle yangın sezonu sonrası ekim-kasım aylarında Btk ile etkin ilaçlama yapmak, bunu yerden yapılacak mücadele ile desteklemek. Yoksa ormanlar yapılaşma, yangınlar ve maden açma çalışmalarına ek olarak bir de bu tehditle karşı karşıya gelecek.
Daha önce de vurguladığım gibi, karadan mücadele için Phryxe caudata gibi parazitoid canlılar, Colosoma sycophanta gibi carabia familyasından böcekler ve ibibik kuşu gibi avcı kuşlar kullanılabiliyor. Ayrıca bazı mekanik yöntemler de var.
Ancak bunların hiçbiri tek başına veya birlikte yeterli olmuyor. Mutlaka çam kese böceğine karşı tüm dünyada kullanılan tek etkinliği kanıtlanmış preparat olan Bacillus thuringiensis subsp. kurstaki (Btk)’nin de kullanılması şart. Bu preparatın da havadan düşük irtifada uçan bir helikopter ya da uçakla ormanların üzerine püskürtülmesi gerekiyor. Öyle yol kenarından pompa ile yapılacak bir iş değil.
KKTC’ye dönersek, yine aynı yazımda ilaçlama döneminin KKTC için kasım ve aralık ayları olduğunu, bu nedenle vaktinde ihaleye çıkılıp sonuçlandırılmasının önemine de değinmiştim.
Tabii bu konuya KKTC’de eğilen sadece ben olmadım. Pek çok doğa ile ilgilenen bilim insanı, dernek ve vakıf da ciddi uyarılarda bulundu. Ancak, konuyu çok iyi bilmesi gereken bakanlarımız bu konulara ilgi göstermediler. Bu kişileri sizlere hatırlatmak istiyorum.
Bunlardan ilki Sayın Dursun Oğuz. Kendisiyle hiç tanışmadım ama medya üzerinden takip ediyorum. Sayın Oğuz 22 Mayıs – 9 Aralık 2020 arasında Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı yapmış, 9 Aralık 2020’de ise Maliye Bakanı olmuştu. Daha sonra UBP’nin yer aldığı koalisyon hükümetlerinde bu görevini 21 Şubat 2022 tarihine kadar devam ettirdi. 21 Şubat’tan 12 Mayıs 2022’ye kadar tekrar Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı olan Sayın Oğuz o günden bugüne kadar da İçişleri Bakanı olarak görev yapıyor.
Sayın Oğuz 2020’de Maliye Bakanı iken çam kesesi böceği ile havadan ilaçlama için ayrılan 1 milyon euro (O zamanki kur ile 20 milyon TL) tutarındaki ödeneği serbest bırakmamış ve ilaçlamayı durdurmuştu. İbibik kuşları vb. benzeri yöntemlerle mücadele etmenin yeterli olacağını iddia etmişti. Aynı tutumunu daha sonra yeniden başına geçtiği Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı süresince de devam ettirdi. Mücadele için Türkiye’den calozoma böceği getirtmiş, ormanlık alanlara kuşların çoğalması ümidiyle kuş yuvaları astırtmıştı. Sonuç koca bir sıfır!
Bu yaz yeniden felaket düzeyine gelecek olan çam kese böceği zararlısının kontrolden çıkmasının baş sorumlusu olarak, bu bahardan itibaren halk arasında pek iyi anılmayacağı kesin. Artık İçişleri Bakanı olması da kendisini ormanlarda oluşacak zararların baş sorumlusu olmaktan kurtaramayacak.
Bu yıl KKTC ormanlarında karşılaşacağımız yıkımın ikinci sorumlusu ise şimdiki Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı Sayın Hüseyin Çavuş… Ağustos’un ilk yarısında göreve başladığı için çam kese böceği zararlısı konusunda zamanında brifing alıp ilaçlama için ihaleye çıkamamış olabilir ve bu durum mazur görülebilirdi. Ancak, 2024 bütçesinde mücadele için hiçbir kaynak ayrılmamış olması, görevde olduğu altı aylık dönemde bu konuda palyatif uygulamalar dışında hiçbir şekilde hazırlık yapılmamış olması, onu da ikinci büyük sorumlu haline getirmekte.
Ayrıca, Sayın Bakan KKTC Meclisi’nde yaptığı bir konuşmada, kendisi doğru bilgilendirilmediğinden olacak, havadan ilaçlamanın başarısız olduğunu iddia etmiştir. Doğru bilgileri aşağıda özetiyorum.
- İlaçlama Bakan Bey’in söylediği gibi sadece beş yıl boyunca sürdürülmüş sonra durdurulmuştur. Bakan Bey’in iddia ettiğinin aksine beş yıllık bir ilaçlama süresi ise yetersizdir. Yapılan son araştırmalar küresel ısınma ve diğer unsurlar nedeniyle çam kese böceği mücadelesinin 8-9 yıl sürmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla ilaçlama 8-9 yıla tamamlanmadığından böcekle başa çıkmak mümkün olmamıştır. Yapılan önceki çalışmalar da heba olmuştur.
- Ayrıca havadan uygulama yapılan dönemde ormanların sadece %40’ı ilaçlanmış, dokunulmayan %60’da yaşam döngüsünü kontrolsüz bir şekilde devam ettiren çam kese böceği, zamanla ilaçlanan bölgelere yeniden sirayet etmiştir.
- Havadan ilaçlamada kullanılan Btk pek çok Akdeniz ülkesinde başarıyla kullanılmakta olup, bu konuda son derece kısıtlı yetenekleri olan KKTC Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’nın farklı bir görüş oluşturması ciddiyetten uzaktır. Sayın Bakanın iddia ettiği gibi Btk tüm diğer böceklere zarar veriyor olsa ABD, Kanada, İspanya vb ülkelerde de kullanılmazdı. Zaten bu ilacın başka canlılara zarar vermediğine dair dönemin KKTC Orman Dairesi Müdürü’nün de imzaladığı bir belge elimde mevcut olup, içeriği Bakanı yalanlamaktadır.
- Havadan ilaçlamanın durdurulması sonucu ormanlarda çam kese böceği popülasyonunun çok ciddi bir şekilde arttığını Sayın Bakan ve Orman Genel Müdürü herhangi bir ormanda yapacakları kısa bir gezintide de bizzat gözlemleyebilir. Yani havadan ilaçlamayı ve kullanılan ilacı beğenmeyen Sayın Bakan başka etkin bir çözüm de üretememiştir. Zaten başka bir çözüm de yoktur.
- Havadan ilaçlama sonucu sağlanan başarının her yıl için minimum %97, bazı yıllarda %98-99 olduğu, dönemin orman müdürünün bizzat imzaladığı belgelerle de sabittir. Bu belgeleri saklayıp milletvekilleri önünde kendisini adeta yalancı durumuna düşürenlerden Sayın Bakan hesap sormalıdır.
Çam kese böceği popülasyonunda bu yıl 250 kat artış beklendiği ve Bakanlığın halktan gelecek tepkilere karşı göz boyayıcı bazı tedbirler dışında hiçbir şey yapmadığına ait Kıbrıs Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (KEMA) Başkanı İlkay İlseven’in de yazısını okuyabilirsiniz. Bu konuda Biyologlar Derneği’nin de açıklamaları var.
Bu saatten sonra yılı kurtaracak bir şey yapmak artık mümkün değil. Bir mucize olmazsa ormanlardaki yıkımı maalesef hep birlikte izleyeceğiz. Ancak önümüzdeki sonbahardan itibaren havadan ilaçlama için şimdiden hazırlık yapmak lazım. Yani bütçe ayırmak, ihaleye hazırlanmak gibi.
Ha, bir de bu işin başına konudan anlayan birini getirmek şart!
Not: Bu yazım ilk olarak noktakibris.com sitesinde yayınlanmıştır.
