Birbirleriyle son 35 yılın büyük kısmında çatışma halinde olan Azerbaycan ve Ermenistan, beklenmedik şekilde kendilerini Rusya’ya karşı aynı cephede buldu.
Moscow Times gazetesinde Nicholas Castillo imzasıyla yayımlanan yoruma göre, son günlerde Azerbaycan ile Rusya arasındaki kırılgan ilişkiler, Rusya’nın Yekaterinburg kentinde 2001 yılına ait bir cinayet soruşturması kapsamında gözaltına alınan Azerbaycanlılardan ikisinin gözaltında hayatını kaybetmesiyle derin bir krize girdi. Azerbaycanlı adli tıp uzmanları, bu ölümlerden birinin gözaltında uğradığı şiddet sonucu, diğerinin ise travma kaynaklı kalp krizi nedeniyle gerçekleştiğini açıkladı.
Bakü’nün tepkisi gecikmedi. 28 Haziran’da Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı, Rusya’nın Maslahatgüzarı’nı çağırarak resmi protesto notası verdi. Ertesi gün, “Azerbaycanlılara yönelik şiddet” gerekçesiyle Azerbaycan Meclisi’nin Moskova’ya planlanan üst düzey ziyareti iptal edildi. 30 Haziran’da ise daha önce kapatılması kararı alınan Sputnik Azerbaycan Bürosu’nun kalan çalışanları gözaltına alındı.
Azerbaycan Başsavcılığı, 1 Temmuz’da yaptığı açıklamada olayla ilgili olarak “vatandaşların işkenceyle ve vahşice öldürülmesi” iddiasıyla soruşturma başlatıldığını duyurdu.
Buna karşılık, Azerbaycan’da bazı Rus vatandaşları “uyuşturucu kaçakçılığı” suçlamasıyla gözaltına alındı. Sıklıkla siyasi muhaliflere yöneltilen suçlamalar eşliğinde yayımlanan videolarda gözaltındaki kişilerin küçük düşürücü şekilde yürütüldüğü ve dayak izleri taşıdığı görüldü. Rus bağımsız medyası bu kişilerin çoğunun 2022’deki seferberlikten sonra Rusya’dan ayrılan bilişim uzmanları olduğunu belirledi.
Rusya ise karşı hamle olarak, Ural bölgesindeki Azerbaycan Kültür Derneği Başkanı’nı gözaltına aldı.
Azerbaycan devlet ajansı APA 29 Haziran’da yayımladığı “Aynı Rusya, Aynı Senaryo: Şovenizm ve Zorbalık” başlıklı makalede, yaşananları Ukrayna işgali ve göçmenlere yönelik ayrımcı uygulamalarla ilişkilendirdi. Hükümete yakın Aze.media sitesinde yayımlanan bir görüş yazısında ise, “Yekaterinburg’daki katliam, Kremlin’in Azerbaycan karşıtı politikalarının bir parçası” denildi ve 2024 Aralık’ta Rus hava savunmasının yanlışlıkla bir Azerbaycan yolcu uçağını düşürmesine atıf yapıldı.
38 kişinin öldüğü bu olayda Moskova’nın sorumluluğunu geç kabul etmesi, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in sert tepkisine yol açmış, Aliyev Mayıs’taki Zafer Günü geçidine katılımını son anda iptal etmişti.
Öte yandan, Ermenistan-Rusya ilişkileri de 2020 Dağlık Karabağ Savaşı’ndan bu yana geriliyor. O savaşta müttefiki olan Ermenistan’a etkili destek vermeyen Rusya, takip eden yıllarda Azerbaycan’ın yeni saldırılarına da kayıtsız kaldı. Bu durum, Erivan yönetimini Batı ile daha yakın ilişkiler kurmaya itti.
Rus medyası ise son dönemde Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’a yönelik saldırılarını yoğunlaştırdı. Paşinyan hükümeti, Moskova’yı “hibrit savaş” yürütmekle suçlarken, ilişkiler Haziran ayında Rus-Ermeni iş insanı Samvel Karapetyan ile bazı kilise mensuplarının darbe girişimi suçlamasıyla tutuklanmasıyla iyice gerildi. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov bu tutuklamaları “mesnetsiz saldırılar” olarak nitelendirdi. Kremlin yanlısı medya figürlerinden Margarita Simonyan ise Paşinyan’a hakaret dolu ifadelerle yüklendi.
Ermenistan Dışişleri Bakanlığı, Lavrov’a “ülkenin içişlerine karışmama” çağrısında bulundu. Ermeni yetkililer, Rus televizyonlarının ülkede yayınlarının yasaklanmasını da gündeme aldı.
Ancak bu iki ülkenin Rusya ile ilişkilerindeki gerilimin dinamikleri oldukça farklı.
Azerbaycan, özellikle 2023’te Dağlık Karabağ’ı tamamen kontrol altına aldıktan sonra kendini bölgesel bir güç olarak konumlandırdı. Rus barış gücünün bu süreçte pasif kalması, Bakü’nün güçlenmesini Kremlin’in de kabul ettiğinin bir göstergesi olarak yorumlandı.
Aliyev yönetimi aynı zamanda bağımsız medyayı neredeyse tamamen ortadan kaldırdı, küresel enerji piyasasındaki rolünü artırdı ve 2024’te COP29 zirvesine ev sahipliği yaparak uluslararası görünürlüğünü pekiştirdi. Rusya’nın Ukrayna savaşı sonrası yaşadığı izolasyon da Azerbaycan’ın enerji gücünü daha cazip kıldı.
Ermenistan ise içeride zayıflayan bir iktidar görüntüsü veriyor. 2023’ten bu yana “pragmatik dış politika ve barış” söylemiyle halktan destek isteyen Paşinyan, henüz Azerbaycan ile kalıcı barış anlaşması sağlayamadı. Bakü ise Ermenistan Anayasası’nın değişmesini ve kendi topraklarından transit koridor verilmesini talep ediyor.
İktidar partisi, 2026 seçimleri öncesi Nisan ayında Ermenistan’ın ikinci büyük kenti Gümrü’de yerel seçimleri kaybederek zayıflama sinyali verdi.
Ekonomik bağımlılık da iki ülke arasında Rusya’yla ilişkiler bakımından farklılık yaratıyor. Türkiye ve Azerbaycan ile sınırları kapalı olan Ermenistan, ticaret ve enerji konusunda Rusya’ya muhtaç durumda. Ülkedeki doğal gazın %85’i Rusya’dan geliyor ve enerji altyapısı büyük oranda Gazprom’un kontrolünde.
Azerbaycan ise hem ekonomik hem de enerji güvenliği açısından daha bağımsız bir konumda. Rusya ile sorun yaşasa bile bunu telafi edecek kaynaklara sahip.
İronik bir şekilde, Moskova ile ilişkileri bozulsa da bu durum Ermenistan ve Azerbaycan arasında bir yakınlaşmayı tetiklemiş değil. Son yedi ayda Azerbaycan’ın Ukraynalı yetkililerle kurduğu temaslar dikkat çekici olsa da Erivan ile ilişkilerde bir ilerleme sağlanmadı.
Moskova’nın bundan sonra ne yönde adımlar atacağı ise zamanla netleşecek. Azerbaycan’a sembolik tavizler vermek bir seçenek olabilir, buna karşılık Rusya’nın Ermenistan’da Paşinyan yönetimini baskılayacak pek çok enstrümana sahip.
Özer Arslanpay’ın yorumu
Kafkasya’daki gelişmeleri yakından izleyen Uluslararası İlişkiler Uzmanı Gazeteci Özer Arslanpay, Bakü-Moskova gerginliğini şöyle değerlendirdi:
“Rusya’nın Bakü Büyükelçisi Mikhail Yevdokimov geçen hafta, Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı’na çağrıldı ve Moskova’ya resmi nota verildi. Görüşmede, Rus tarafının yaptığı açıklamaların, hayatını kaybeden Azerbaycan vatandaşlarının bedenlerinde tespit edilen şiddet izleri ve bağımsız otopsi raporlarıyla açıkça çeliştiği vurgulandı.
Azerbaycanlılara yönelik olarak Rus medyasında kullanılan “etnik suç grubu” gibi nefret söylemi içeren ifadelerin ise kesinlikle kabul edilemez olduğu belirtildi.
Rusya’nın izlediği bu politika, taraf olduğu “Her Türlü Irk Ayrımcılığının Tasfiye Edilmesine Dair Uluslararası Sözleşme”yi (ICERD) açıkça ihlal ediyor. Bu nedenle Azerbaycan Rusya’yı uluslararası hukuk mekanizmaları nezdinde resmen şikâyet edebilir.
Rusya daha önce de bu sözleşme kapsamında, Birleşmiş Milletler Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi (CERD) tarafından, ülkedeki farklı etnik gruplara –özellikle Çeçenler, Orta Asyalılar, Kafkasyalılar ve Romanlar –yönelik ayrımcı muamele sebebiyle eleştirilmişti.
İlgili yazı:
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
