Rusya’nın Ukrayna ile müzakerelerde İsveç ve Avusturya modelinde tarafsızlık statüsünün gündemde olduğunu ve bu konuda uzlaşma sağlanabileceğini bildirmesi, tarafsız ülke nedir, bu ülkelerde tarafsızlık nasıl sorularını gündeme getirdi.
Ukrayna’nın NATO üyeliği planlarına karşı çıkan Moskova, Kiev’in bu hedefinden vazgeçerek “tarafsız ülke” statüsünü kabul etmesi talebinde bulunuyor. Ukrayna’nın “tarafsız ülke” statüsünü kabul etmesi ise NATO üyeliği hedefinden vazgeçmesi anlamına geliyor.
Uluslararası ilişkiler açısından tarafsızlık, bir ülkenin diğer bir ülkedeki ihtilafa müdahil olmaması anlamına geliyor. Devletler hukuku açısından ise bir ülkenin diğer ülkeler arasındaki askeri çatışmaya müdahil olmamayı taahhüt etmesi olarak tanımlanıyor.
Uluslararası anlaşmalar veya yasalar yoluyla tarafsızlıklarını ilan eden devletler, mevcut çatışmalara müdahil olmuyor ve hiçbir askeri ittifak içinde yer almıyorlar. Bunun yanı sıra bu devletler, kendi topraklarında hiçbir tarafın askeri faaliyetlerine izin vermiyor ve kesinlikle askeri destek sağlamıyorlar. Ancak gerektiğinde kendilerini savunuyorlar.
Ukrayna ile Rusya arasındaki müzakerelerde gündeme gelen Avusturya modelinde, tarafsızlık ilkesi anayasa ile belirleniyor. Anayasası’nda “daimi tarafsızlık” ilkesi yer alan Avusturya, 1955 yılından beri bu statüsünü koruyor.
İkinci Dünya Savaşında Nazi Almanyası tarafından ilhak edilen Avusturya, savaş sonrasında ABD, Fransa, İngiltere ve eski Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmiş, 1955’te bağımsızlığını kazanması ile birlikte devletlerarası hukuka göre hiçbir askeri ittifaka katılmamayı taahhüt etmişti.
Avusturya’nın tarafsızlık ilkesi ülke topraklarında yabancı askeri üslerin kurulmasını da yasaklıyor. 1995 yılında Avrupa Birliği (AB) üyesi olan Avusturya, NATO üyesi olmayan AB ülkeleri arasında bulunuyor.
İsveç de Avusturya gibi AB’ye üye olan ancak NATO üyesi olmayan ülkeler arasında. Barış döneminde hiçbir askeri ittifaka dahil olmayan, savaş döneminde ise tarafsız olan İsveç, tarafsızlık politikasından 1992’de Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile vazgeçmişti. Rusya’nın komşu ülkelerinden olan İsveç, Soğuk Savaş’ın sona ermesi ile askeri harcamalarını kısmış, ancak Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı ilhak etmesinin ardından savunma bütçesini artırma kararı almıştı. 2014 yılından beri NATO ile iş birliğini derinleştiren İsveç, NATO’nun askeri tatbikatlarına katılıyor. Ancak Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik saldırıları ile İsveç’te de NATO üyeliği ile ilgili tartışmalar yeniden gündemde.
Devletler hukuku açısından bağlayıcı olmamakla birlikte, siyasi niyet beyanı ile tarafsız olan ülkeler arasında Finlandiya, İrlanda, İsveç ve Malta yer alıyor.
(DW Türkçe)
