Ağaçkakanların beyinlerini nasıl koruduğu üzerine yapılan araştırmalar, başta bu kuşların kafataslarının bir kask gibi darbeleri emip beyni koruduğu düşüncesine yoğunlaşmıştı.
Buna göre kafatasındaki süngerimsi yapı, darbelerin şiddetini azaltarak beyni koruyordu. Ancak bu varsayım zamanla sorgulanmaya başlandı. Çünkü bu durumda darbelerin şiddetinin emilmesi, ağaçkakanın gagalama sırasında ağaçlara daha az kuvvet uygulaması, dolayısıyla oyma etkinliğinin azalması anlamına gelirdi. Güncel araştırmalar ise ağaçkakanların, kafalarını bir çekiç kullanarak tüm güçleriyle ağaçlara vurduğunu ortaya koydu. Bu sonuç, ağaçkakanların beyninin daha karmaşık ve etkili bir mekanizma tarafından korunduğunu gösteriyor.
Ağaçkakanların beyinlerini darbelerden doğal olarak korumalarını sağlayan bazı etkili mekanizmalar var. Öncelikle bu kuşların beyinlerinin küçük ve hafif olması, darbe sırasında oluşan ciddi sarsıntıdan daha az etkilenmelerini sağlıyor. Beyinleri ile kafatasları arasındaki boşluğun çok dar olması da önemli bir avantaj. Böylece beyinlerinin hareket alanı kısıtlanarak sarsıntı riski en aza inmiş oluyor.
Ağaçkakanların kafataslarının ön kısmında yer alan süngerimsi kemik yapı da beyinlerini koruma mekanizmalarının önemli bir parçası. Önceleri bu kemiğin darbelerin şiddetini emdiği düşünülse de 3D (üç boyutlu) yazıcıyla üretilen modeller ve bilgisayar simülasyonları, bu yapının darbe etkisini azaltmak yerine yönlendirdiğini gösterdi. Süngerimsi kemik yapı, ortaya çıkan kuvveti beynin olduğu bölgeden kafatasının alt kısmına yönlendirerek bir tampon işlevi görüyor. Eğer bu yapı darbeleri emseydi ağaçkakanların ağaç gövdelerinde delik açabilmek için çok daha fazla enerji harcaması gerekirdi. Bunun aksine darbeyi etkili bir şekilde ağaç gövdesine ileterek daha az enerjiyle daha çok verim elde ediyorlar.
Ağaçkakanlar ayrıca gagalama sıklıklarını ve uyguladıkları gücü en etkili seviyede tutarak kendilerini beyin hasarından korunmayı başarıyor. Çoğunlukla sertliği görece az olan ağaçları seçmeleri darbelerin şiddetini kontrol edebilmelerini sağlıyor. Gagalama sırasında kafa, göz ve gagalarının uyumlu çalışması da kafataslarındaki süngerimsi kemiğin gagalama darbesini emmek yerine kuvveti etkin bir şekilde iletmesini mümkün kılıyor. Ağaçkakanların gagalama sırasında kafalarını konumlandırışı da beyinlerinin korunmasını sağlayan etmenlerden biri.
Ağaçkakanların beyinlerini rutin faaliyetleri olan gagalamanın sarsıcı etkilerinden işte bu mekanizmalar koruyor. Özellikle kafataslarındaki kemik yapılarının işlevi, gagalama sırasında enerjiyi daha verimli kullanmalarını da mümkün kılıyor. Ağaçkakanların kafa yapılarındaki bu mekanizma, aynı zamanda koruyucu ekipman geliştirmeye çalışan bilim insanlarına ilham kaynağı oluşturuyor. Kendi kafataslarımızı sarsıcı darbelere karşı daha iyi koruyabilecek kask ve diğer araçların tasarımında ağaçkakanlardan öğreneceğimiz daha pek çok şey olabilir.
(Cansu Aydın, bilimgenc.tubitak.gov.tr)
Fotoğraf: kdmsk.ru
