Kadim Hint sağlık felsefesi Ayurveda, bedenin işleyişini Vata, Pitta ve Kapha olmak üzere üç düzenleyici ilke üzerinden açıklar.
“Doşa” adı verilen bu sistem, canlılığın ritmini yöneten bir tür “işletim sistemi” gibi düşünülebilir. Doşa terimi, Sanskrit dilinde bireyin temel biyoenerji eğilimlerini ve bu eğilimlerin dengeden sapma potansiyelini ifade eder.
Her insanda iç içe geçmiş şekilde bulunan bu üç doşa, yalnız bedensel değil ruhsal yapıya da yön veren işlevsel ilkelerdir.
Bu çerçeveyi ve fizyolojinin karmaşık yapısını şu benzetmeyle sadeleştirerek anlatabiliriz:
- Vata: Sinir sistemi, solunum, hücresel ileti, dolaşım > kinetik enerji
- Pitta: Metabolik dönüşüm, enzimler, sindirim, ısı dengesi > termal enerji
- Kapha: Yapı, bağ dokusu, mukus, sıvı dengesi, dayanıklılık > potansiyel enerji
Pitta, vücut ısısı ve terlemeyi yöneten temel doşadır, ancak aynı zamanda Vata’nın hareket işlevi ve Kapha’nın yapısallık işleviyle de etkileşim halindedir.
Denge ve sağlık
Ayurveda’da sağlık, üç doşa arasındaki dinamik dengenin korunmasına dayanır. Bu dengeyi beslenme, yaşam biçimi, mevsimsel değişiklikler, günlük rutinler, çocukluk travmaları, psikososyal stres ve uyku düzeni gibi içsel ve dışsal faktörler belirler.
Kısacası sağlık, bedenin iç düzenini korurken çevresel değişimlere de kolayca uyum sağlama yeteneğidir.
Şimdi buradan ilerleyerek, terleme mekanizmasına daha yakından bakabiliriz. Terleme, bedenin temel sıcaklık düzenleme aracıdır ve vücut ısısı yükseldiğinde serinlemek için devreye girer. Ancak, özellikle yaz aylarında dış ortam sıcaklığının artması, iç ısı dengemizin bozulmasına yol açabilir.
Bu durum, gündelik yaşamda daha yoğun bir ısınma duygusu, aşırı terleme ve bazen de rahatsız edici bir vücut kokusuna yol açabilir. Vücut ısısının yükseldiğini gösteren bazı küçük belirtiler şunlardır:
- Fiziksel belirtiler: Gece terlemeleri sıklaşır, koltuk altı ve ağız kokusu ağırlaşır, ciltte kızarıklık ve hassasiyet artar, benlerde koyulaşma görülebilir. Ayrıca midede yanma, kan şekerinde dalgalanma, nabızda hızlanma ve çarpıntı hissi yaşanabilir
- Psikolojik belirtiler: Eleştirel ton keskinleşir, mükemmellik arayışı artar, sabırsızlık ve öfkelenme sıklaşır, strese karşı aşırı duyarlılık ve odaklanma zorluğu izlenir, aşırı planlı olma arzusu ve başkalarını kontrol etme isteği belirginleşir
Bu belirtiler, vücut sıcaklık dengesinde bir sorun olabileceğini ve hekime görünmemiz gerektiğini hatırlatan uyarı sinyalleridir. Hekimin değerlendirmesiyle hormon, elektrolit ve kan şekeri düzeylerini kontrol ettirmek yararlı olacaktır. Sağlığınızla ilgili herhangi bir kuşkunuz olduğunda mutlaka bir uzmana başvurmanız gerekir.
Ayurveda sağlık felsefesi, vücudun termal dengesini düzenleyerek terleme tepkisini doğal yollarla yönetmeyi amaçlar. Bu doğrultuda, günlük yaşamda kolaylıkla uygulanabilecek ve vücudun ısı yükünü azaltarak terlemeyi dengelemeye yardımcı olacak çeşitli yöntemler önerilir.
İşte beş kategoride bazı genel öneriler:
1-Beslenme
- Azaltmanız iyi olur: Alkol, kırmızı et ve işlenmiş et, yumurta, domates, soğan, sarımsak, kahve, sıcak çay, enerji ve gazlı içecekler, nikotin, tüm kızartmalar ve ağır/yağlı/paketli gıdalar, acılı, sirkeli, çok ekşili, fazla tuzlu, mayalı ve yoğun baharatlı yiyecekler
- Öncelik verin (mevsiminde ve taze): Salatalık, nane (cacık dâhil), marul, roka, maydanoz, kıvırcık, kişniş, dereotu; rezene, anason, kereviz, kabak, kuşkonmaz, semizotu, brokoli, taze yeşil fasulye; kavun, karpuz, nar, lime (misket limonu), Hindistan cevizi ürünleri; zeytinyağlı yemekler
- Zamanlama ve miktar: Öğün atlamayın, elden geldiğince aynı saatte sofraya oturun. Öğle ana öğün olsun. Akşamları hafif ve bitkisel ağırlıklı beslenin (et tüketmeyin), saat 20.00’de ‘dükkanı kapatın’ ve besin alımını sonlandırın. Sebzeyi, meyveyi yalnız mevsiminde tüketin. Hızlı yemeyin, yiyecek ağzınızda sıvıya dönüşene kadar çiğneyin. Çok soğuk/buzlu içecekler yerine oda sıcaklığında su tüketin
2-Günlük alışkanlıklar
- Yürüyüş ve egzersizi açık havada sabah erken ya da gün batımına yakın serin saatlerde yapın
- Güneşle teması en aza indirin, şapkasız çıkmayın, açık renk-ince pamuklu giysiler giyin
- Sıcak-soğuk değil ılık duşu tercih edin, kurulanmadan önce birkaç dakika bekleyin
- Serin saatlerde Hindistan cevizi yağı ile hafif kas ve eklem masajı yapın
- Tencere yemeklerinde sadeyağ (eritilip süzülmüş tereyağı-Ghee) kullanın
- Her 60–90 dakikada mikro molalar vererek bedeni ve zihni dinlendirin
- Ev ya da ofiste klimanın üfleme yönünü size değil oda boşluğuna yönlendirin
- Öğleden sonra güneş alan tüm pencerelerin perdelerini kapatın
- Önemli kararlar gerektiren işlerinizi günün serin saatlerine planlayın
3-Serinleten teknikler (Lütfen önce bir sağlık uzmanına danışın)
- Serinletici nefes tekniği: 3–4 dakika boyunca sağ burun deliğini kapatıp soldan, nefes tutmadan doğal ritimde alıp verin. Baş dönmesi olursa durun
- Duygu/öfke yönetimi: Kısa süre ortamdan uzaklaşın; derin nefes alın 6-7 saniye tutun. Nefes verirken zihinde “bu durumu soğukkanlılıkla çözebilirim” diyerek 10 kez yineleyin
- Enerji ekonomisi: “Kimse zorunda kalmak zorunda değildir. Ben de mükemmel olmak zorunda değilim. yüzde 80 de iyidir” diyerek rahatlayın ve yapılacaklar listesini yeniden düzenleyin
- Empati egzersizi: Kızdığınız kişinin üç olumlu yönünü bulun, sonra eleştiri dilinizi yumuşatın. Kendinize “bu konu 5 yıl sonra hâlâ önemli olur mu?” diye sorun.
4-Uyku zamanı için serinleme
- Akşam yemeğini uykudan en az 3,5-4 saat önce bitirmiş olun
- Yatmadan en az 30 dakika önce tüm ekranları kapatın; TV karşısında uyuklamaktan kaçının
- Yatak odanızda gün içinde çapraz havalandırma sağlayın
- Yatmadan önce oda sıcaklığını (siz odada değilken) düşürün ama klima açıkken uyumayın
- Son olarak, zihni kapatma ritüeli: Yatağa uzanın, her nefes verişte 99’dan geriye ikişer ikişer sayın (99, 97, 95…). Dikkat dağılırsa başa dönün
5-Kişisel farkındalık çalışması
Bu konuda kendinizi daha iyi tanımak için basit bir farkındalık egzersizi yapabilirsiniz. Kısa bir “terleme günlüğü” tutarak aşağıdaki sorulara odaklanın:
- Hangi günler/geceler çok terledim?
- Ne yedim/içtim ve saat kaçta?
- Hangi aktiviteleri gerçekleştirdim?
- Ortam ısısı nasıldı?
- O anki duygusal durumum neydi?
Bu kayıt, kendi terleme eşiklerinizi ve tetikleyici faktörleri keşfetmenize yardımcı olacaktır.
Not: Bu içerik kişisel deneyime dayalı olup tıbbi öneri niteliği taşımaz.
İlgili yazı:
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
