2021 yılı (TUİK, 2022) verilerine göre 15.840.900 nüfusa sahip olan İstanbul, dünyanın en büyük megapolisleri sıralamasında beşinci, kilometrekareye düşen 6.467 kişi ile ise ilk sırada yer almaktadır.
Bu sayı ülke nüfusunun %18,71’ine karşılık gelmektedir. Şehrin nüfusuna İstanbul İl Göç İdaresi Müdürlüğü’nün açıklamasına göre kentte yasal olarak ikamet eden, 1 milyon 294 bin 124 yabancı dahil değildir. Bu sayının gayri yasal ikamet eden ve çoğunluğunu göçmenlerin oluşturduğu sakinlerle birlikte 2,5 milyonu bulduğu İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı’nın açıklamalarında yer almıştır (BİA, 2022). Yine bu sayıya 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen ve Türkiye’nin 10 ilini doğrudan etkileyen deprem nedeniyle İstanbul’a göç edenlerin sayısı dahil değildir.
2019 itibarıyla Türkiye ekonomisinin %31’ini oluşturan İstanbul, ekonomik büyüklüğü ile dünyadaki birçok ülkeyi geride bırakmaktadır (Yenigün Dilek, 2022). 2021’deki ekonomik daralmaya rağmen şehir Türkiye’nin GSYH’sinin (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla) %54,4’ünü karşılamaktadır (TUİK, 8 Aralık 2021). Kişi başına GSYH bakımından 140 bin 698 TL ile Kocaeli’den sonra ikinci sırada yer almaktadır (TUİK, 8 Aralık 2021). İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) “İstanbul Ekonomisinin 100’ü” araştırması, 2022 yılı itibarıyla İstanbul’un Türkiye’nin vergi gelirlerinin yüzde 48,2’sini ve toplam dış ticaret hacminin yüzde 48,7’sini oluşturduğunu ve yabancı sermayeli şirketlerin yüzde 62’sini İstanbul’a çektiğini gösteriyor (İTO, 2022). Bu açıdan İstanbul tek başına ülkedeki 68 ilin toplamından daha fazla milli gelir üretmektedir (İTO, 2022).
İstanbul’un Türkiye’ye bu son derece önemli katkısının bedeli, uzun süredir devam eden kronik iç göç, dış ülkelerden uzun süreli göç, plansız göç gibi çok sayıda ekonomik, sosyal ve kültürel sorunla karşı karşıya kalmasıdır. Çarpık kentleşme, trafik kaosu, denizlerdeki kirlilik, tarım arazilerinin kaybı, kültürel yabancılaşma ve eşitsiz gelir dağılımı bu büyüklüğün katlanılmak zorunda kalınan diğer bedellerinden sadece bir kısmını oluşturmaktadır. Son yirmi yılda bu durum önceki dönemlerle kıyaslanamayacak kadar kötüleşmiştir. Nitekim bir dönem İstanbul Belediye Başkanlığı yapan Cumhurbaşkanı Erdoğan da bu şehre “ihanet ettiğini“ itiraf etmiştir (Hürriyet.com.tr, 2017). Ayrıca –zaman zaman gündeme gelse de kasıtlı olarak göz ardı edilen– bir diğer önemli konu da ekonomik, teknolojik, endüstriyel ve insan kaynakların bir bölgede yoğunlaşmasının insani, kentsel ve askeri güvenlik açısından ciddi zafiyetler yaratmasıdır.
Deprem kuşakları arasında yer alan Türkiye’nin en hassas bölgelerinden biri de İstanbul. Uzmanlar olası bir İstanbul depreminin kaçınılmaz olduğu konusunda hemfikir. Ayrıca birden fazla eylemi içeren bir savaş veya terör saldırıları ya da bütün şehri etkileyecek yoğunlukta su baskını ya da yangın durumunda Türkiye’nin kolay kolay kaldıramayacağı kayıplarla karşılaşma tehlikesi bulunmaktadır.
Bu ihtimaller arasında en yıkıcı olan muhtemel depremdir. Uzmanlar bu depremin muhtemelen 7,2 ila 7,6 şiddetinde olabileceği konusunda hem fikirler (habertürk.com, 6 Mart 2023)
Yer Bilimci Prof. Dr. Naci Görür Marmara fayının kırılmak üzere olduğuna ve bu kırılmanın gerçekleşmesi halinde 7,2 büyüklüğünde deprem üreteceğine diğer fayın da birlikte kırılması halinde bu şiddetin 7,5-7,6’yı bulabileceğine dikkat çekiyor.
2021 yılı Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü’nün elindeki yapı envanterine göre İstanbul’da 1 milyon 160 bin bina bulunuyor. Bunun yine yaklaşık 800 bin civarındaki kısmı 2000 yılı öncesinde yapılmış durumda (cnntürk.com, 8 Mart 2023). İstanbul’da 7,5 ve üzeri şiddetli bir depremde 491 bin binanın hasar alacağına dair tahminler var (Polat, 20.02.2023). Bu binada oturanların sayısı da 6,2 milyon kişi.
İstanbul’un sahip olduğu bu hassasiyetleri ortadan kaldırmak için alınan tedbirler çoğunlukla tepkisel ya da yüzeysel niteliktedir. Geliştirilmiş önleyici ve ön alıcı tedbirler son derece maliyetli, sayıca yetersizdir ve uzun zaman gerektirmektedir. Örneğin İBB’nin iştiraklerinden KİPTAŞ Genel Müdürlüğünce yürütülen İstanbul Yenileniyor projesine 600 binden biraz fazla insan başvurmuştur. Ve daire başına yeniden inşa bedeli bir milyon TL’dir. Bunun dışında alınan diğer önlemlerin çarpık kentleşmeyi önlemedeki etkinliği tartışmaya açıktır.
Olası bir Marmara depreminden en fazla etkilenecek bölgeler çok –genel bir tamınla– şehrin güneybatı kesimi olmakla beraber Anadolu yakasında Sultanbeyli, Maltepe, Kartal ve Tuzla’nın sahil kesimi birinci derecede (çok) riskli alanlardır. Şehrin Avrupa yakasında ise Fatih, Gaziosmanpaşa, Bağcılar, Bayrampaşa, Güngören, Bakırköy, Bahçelievler, Başakşehir, Zeytinburnu, Avcılar, Küçükçekmece, Esenler, Büyükçekmece ve Silivri’nin sahil kesimi “çok riskli“ bölgeler olarak tanımlanmıştır.
Özetle, Anadolu yakasında üç, Avrupa yakasında 15 ilçe yüksek derecede riskli alanlardır. Sadece Avrupa yakasındaki çok riskli ilçeleri esas alan projeksiyonda toplam nüfusun yedi milyona yakın olduğu, bu miktarın İstanbul’un nüfusunun yaklaşık %44’üne karşılık geldiği görülmektedir. Bu ilçeler aynı zamanda çarpık kentleşmenin en yoğun olarak yaşandığı bölgelerdir.
(Doç. Dr. Ali Bilgin Varlık, tasam.org)
Makalenin tamamını okumak için tıklayın
