Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın son Bakü ziyaretinde “Zengezur Koridoru” yeniden gündeme geldi.
Erdoğan, karayolu ve demiryolu ile bağlantının sağlanması için çalışmaların süratle tamamlanmasını istediklerini belirterek “Atılacak adımlarla buradan Iğdır, Nahçıvan’a gidiş konusunda Türkiye’nin bağlantıları çok daha güçlü hale gelecek. Bu bağlantıların olması da Türkiye-Azerbaycan arasındaki ilişkilerin güçlenmesine vesile olacaktır” dedi.
Söz konusu koridor Azerbaycan’ı, ulaşım yollarıyla Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve devamında Türkiye ile birbirine bağlamayı hedefliyor.
“Zengezur Koridoru” ile ilgili olarak daha önce Medya Günlüğü’nde BBC’den alıntılan şu haber yayınlanmıştı:
1-Proje nedir?
Ermenistan’ın en güneyinde yer alan eyalet, Syunik adını taşıyor. Azerbaycan’da ise bu bölge için Zengezur ismi kullanılıyor.
Bu bölgenin doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran, batısında ise Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti yer alıyor.
“Zengezur Koridoru” projesi ise bu bölgeden açılacak kara ve demiryolu ulaşımıyla Azerbaycan’ı doğrudan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlamayı hedefleyen projenin adı.
Daha geniş anlamda ise proje Azerbaycan’ı doğrudan Türkiye’ye bağlamayı amaçlıyor.
Azerbaycan ve Ermenistan, projeye farklı yaklaşıyor.
2-Azerbaycan ve Ermenistan’ın projeyle ilgili mutabakatı var mı?
2020 yılındaki 2. Dağlık Karabağ Savaşı, Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan bir ateşkes anlaşmasıyla sona ermişti.
Anlaşmanın 9. maddesinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında ulaşım yollarının açılması öngörüldü.
Bu maddede, “Bölgedeki tüm ekonomi ve ulaşım bağlantıları açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki yönde engelsiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım bağlantılarının güvenliğini garanti eder” ifadelerine yer verildi.
Metinde ayrıca, “Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın Batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım bağlantılarının inşası gerçekleştirilecektir” cümlesi yer aldı.
Azerbaycan bu madde ile iki ülkenin “Zengezur Koridoru” konusunda anlaşmış olduğunu öne sürüyor.
Ermenistan ise ulaşım yollarının açılmasını desteklediğini ancak bu maddede Zengezur adının kullanılmadığı gibi Bakü’nün talep ettiği şekliyle bir koridor projesinden de bahsedilmediğini belirtiyor.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, geçen yıl Al Jazeraa’ya verdiği röportajda, “Sözde koridor ifadesi bizim için kabul edilemezdir ve bizim için kırmızı çizgidir çünkü üçlü anlaşmaya göre bölgemizde tek bir koridor vardır ve o da Laçin koridorudur” dedi.
Paşinyan, bir başka açıklamasında ise, “Azerbaycan bir koridordan bahsediyor. Ancak şunu net olarak söylemek isterim ki hiç kimseye Ermeni toprakları içinden bir koridora vermeyeceğiz. Ancak bir yol önereceğiz, bir yol açacağız ve bunu her an yapmaya hazırız. Azerbaycan’a bu tekliflerimizi sunduk, Azerbaycan kabul eder etmez bu anlaşmayı hızlıca uygulayabileceğiz” diye konuştu.
Erivan’ın, Azerbaycan ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki bağlantının kurulmasını hesapladığı güzergâh ile Azerbaycan’ın istediği güzergâh arasında farklılıklar bulunduğu görülüyor.
Ayrıca bu yolun hukuki statüsü konusunda da görüş farklılıkları olduğu anlaşılıyor.
3-Türkiye neden istiyor?
Ankara, Azerbaycan’ın talep ettiği “Zengezur Koridoru” projesini savunuyor ve çok önemli buluyor.
Proje, Türkiye’nin doğrudan Azerbaycan’a ve Orta Asya’daki Türk cumhuriyetlerine açılması imkânı olarak görülüyor.
Türkiye ile Azerbaycan’ın 15 Temmuz’da imzaladıkları Şuşa Beyannamesi ile projeye yaklaşım, bir resmiyet de kazanmış durumda.
Bu anlaşmanın ilgili bölümünde şu ifadeler yer aldı:
“Taraflar, Türkiye ve Azerbaycan’ı birleştiren Azerbaycan Cumhuriyeti Batı rayonları ile Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki koridorun (Zengezur Koridoru) açılmasının ve söz konusu koridorun devamı olarak Nahçıvan-Kars demiryolunun inşaatının iki ülke arasındaki ulaştırma-iletişim ilişkilerinin yoğunlaştırılmasına önemli katkı sağlayacağını belirtirler.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, geçen yıl Azerbaycan ziyareti sırasında yaptığı açıklamada, “Bu coğrafyadan geçecek kara ve demir yolu hatları sadece Azerbaycan ve Türkiye için değil tüm bölge ülkeleri için ekonomik ve ticari fırsatlar doğuracaktır. Gün gelecek Zengezur’dan çıkıp İstanbul’a kadar gidebileceğiz, Iğdır, Kars’a gidebileceğiz ve bölgenin transit lojistik merkez olma konumu perçinlenecektir. Bu gelişmeden İran, Gürcistan, Ermenistan dahil Azerbaycan’ın tüm komşuları istifade edecektir” diye konuştu.
4-İran neden kaygılı?
Tahran ise Azerbaycan’ın gündeme getirdiği şekliyle Zengezur projesi konusunda kaygılı.
Kimi uzmanlar; İran’ın projeyi, Ermenistan ile sınır bağlantısını tehlikeye atacak bir gelişme olarak gördüğü yorumunu yapıyor. Akademisyen Hakan Güneş ise İran’ın kaygısını yorumlarken ‘olası yükselen milliyetçilik’ konusuna dikkat çekiyor:
“İran’ın rahatsızlığı temel olarak Azerbaycan’ın daha da güçlenmesi. İran, kendi kuzeyinde ciddi bir nüfus oluşturan İran Azerilerinin milliyetçi yükselişlerinden büyük bir kaygı duruyor. Türkiye’nin Kafkasya’daki gücünün artmasından da kaygı duruyor.
“Bir de Ermenistan’ın, abluka altında olmasından dolayı, çok büyük rakamlarla olmasa da İran’a ekonomik epey bağımlılığı da var. Ama bunlar detay, İran’ın asıl kaygısı milliyetçilikle ilgili.”
5-Rusya’nın tutumu ne?
Koridor tartışmalarında Azerbaycan ve Ermenistan dışındaki en önemli aktör ise Rusya. Moskova, ateşkes anlaşmasının garantörü olarak Azerbaycan ve Nahçıvan arasında genel olarak yeni ulaşım yolları açılmasını destekliyor.
Anlaşmanın 9. maddesinde “Ulaşım kontrolü, Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Servisi Sınır Muhafıza Servisi organları tarafından gerçekleştirilecektir” ifadesi de yer alıyor. Yani herhangi bir yeni ulaşım projesinde denetim, Rus güçlerinde olacak.
Doç. Dr. Hakan Güneş, bunu Rusya açısında bir diplomatik başarı olarak yorumluyor:
“Bu zaten Rusya’nın formülasyonu. Rusya’yı da orada iki gümrüğün başına kendisini yerleştiriyor. Bu şu demek Rusya sadece Dağlık Karabağ’da barış gücü misyonu olarak bulunmakla kalmıyor. Karabağ dışında da koridorda da bir konum elde ediyor.”
Görsel: SETAV
