ABD Başkanı Donald Trump ve Başkan Yardımcısı J. D. Vance’le Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski arasında kameraların önünde yaşanan tartışma diplomasi tarihine geçti.
Bu boyutta olmasa ve kameralara yansımasa da 9 Mayıs 1995 tarihinde NATO’nun yayılması konusunda ABD Başkanı Bill Clinton’la Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin arasında yaşanan bir kavga daha var.
12 Temmuz 2024’te Medya Günlüğü’nde yayınlanan o haber şöyleydi:
Moskova’nın, Ukrayna’yı işgalinin gerekçelerinden biri olarak gösterdiği NATO’nun doğuya doğru genişlemesiyle ilgili yeni belgeler yakın sayılabilecek bir geçmişte Rusya ile ABD arasında yapılan konuyla ilgili görüşmeleri gün yüzüne çıkardı.
NATO’nun Washington’da sona eren 75. kuruluş yıl dönümü zirvesi öncesinde Amerikan National Security Archive (Ulusal Güvenlik Arşivi) 1990’lı yıllara ait gizli belgeleri kamuoyuna ilk kez açıkladı.
National Security Archive’ın internet sitesinde yayımlanan belgelerde dönemin ABD Başkanı Bill Clinton ve Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin’le, ayrıca iki ülkenin üst düzey yetkilileri arasında yapılan görüşmelerin tutanakları yer alıyor.
Yeltsin, Rusya-NATO Kurucu Belgesi’nin 1997 yılında Helsinki’de imzalanmasından önce Clinton’a, “Tutumumuz değişmedi, NATO’nun doğuya doğru genişlemesinin hata olduğunu düşünüyoruz. Bu anlaşmanın Rusya’ya getireceği sıkıntıları hafifletmek için bazı adımlar atmam gerekecek. Anlaşmayı, istediğim için değil, mecbur olduğum için imzalayacağım. Bugün için başka bir çözüm göremiyorum” diyor.
Ardından Yeltsin, belgede yer almayacak ve kamuoyuna açıklanmayacak bir “centilmenlik anlaşması” öneriyor ve Clinton’ın hiçbir eski Sovyet cumhuriyetinin NATO’ya alınmayacağı konusunda söz vermesini istiyor.
Clinton ise, böyle bir anlaşmanın gizli kalmasının mümkün olmadığını ve duyulmasının Rusya’yı zor durumda bırakacağı gerekçeleriyle söz vermeye yanaşmıyor. Clinton, dönemin Almanya Başbakanı Helmut Kohl’le Fransa Devlet Başkanı Jacques Chirac’ı kastederek, “Helmut ve Jacques’la konuştun, onların ne düşündüğünü biliyorsun. Kimse hızlı ve toptan bir NATO genişlemesinden bahsetmiyor” diye ekliyor.
Belgelerde, Yeltsin başta Rus yöneticilerin İttifak’ın yayılması olasılığından rahatsız olduğu ve kuşkular beslediği ancak ABD ile iyi ilişkileri de önemsediği yer alıyor.
1995 tarihli bir belgeye göre, Clinton’a sunulan notta Rusya’nın NATO’nun genişlemesi konusundaki itirazını sertleştirmeye başladığı belirtiliyor.
Aynı belgeye göre, 9 Mayıs 1995 tarihinde Clinton Yeltsin’e jest yapmak amacıyla, Sovyetlerin Nazilere karşı kazandığı zaferin yıl dönümünde Moskova’da düzenlenen törene katılıyor. Ancak Yeltsin Clinton’a, “NATO’nun yayılması bizim için utançtan başka bir şey değil” diye bağırıyor. Clinton ise, 1995 ya da 1996 yıllarında NATO’nun kesinlikle genişleme adımı atmayacağını söylüyor.
1994 tarihli bir belgeye göre ise, Yeltsin’i Moskova’da hastanede ziyaret eden ABD Başkan Yardımcısı Al Gore, 1995 yılındaki Rusya parlamento ve 1996 yılındaki başkanlık seçimlerinden önce bir genişleme olmayacağı sözü veriyor.
TürkRus.Com’un Rus Kommersant gazetesinden aktardığına göre Gore aynı görüşmede, “Clinton’ın Eylül ayında size söylediği şey, NATO’nun eninde sonunda genişleyeceği ancak sürecin kademeli ve açık olacağı ve sizinle dikkatle istişarelerde bulunacağımızdır” diyor.
Belgelerden, Washington’ın NATO’nun yayılmasını 1996 yılında ABD ve Rusya’da yapılacak başkanlık seçimlerinin sonrasına ertelediği, dolayısıyla NATO’nun doğuya doğru yayılmasının aslında başından beri planlı olduğu sonucu çıkıyor.
Fotoğraf: (soldan sağa) ABD Başkanı Bill Clinton, Fransa Devlet Başkanı Jacques Chirac ve Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin. (AFP)
İlgili haber:
