Deniz ve okyanuslardaki dalgaların başlıca kaynağı rüzgârlardır. Dalgalar, enerjilerini sönümlendirecek herhangi bir engelle karşılaşmadığı takdirde bütün bir okyanus havzasını dolaşma potansiyeline sahiptir. Dalgalar okyanus boyunca suyu değil enerjiyi iletir. Peki şimdiye kadar kaydedilmiş en büyük dalganın yüksekliğini hiç merak ettiniz mi?
Okyanus ve denizlerde oluşan büyük dalgalar için kullandığımız ‘tsunami’ sözcüğü, Japoncada “liman dalgası” anlamına gelir. Okyanus ve deniz diplerinde oluşan deprem, volkan patlaması ve bunlara bağlı zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu suya geçen enerjiyle oluşan tsunamilerin hızı saatte 900 km’yi aşabilir. Karşılaştırmak gerekirse bu hız bir jet uçağının gidebildiği hızdır. Tsunami dalgaları, denizlerin derin kısımlarında fazla hissedilmez ancak sığ kıyılara ulaştığında bu dalgaların yıkıcı etkileri olabilir. Tsunamilerin yaklaşık %80’i Pasifik Okyanusu’nda oluşur. Bunun nedeni dünyada gerçekleşen depremlerin yüzde %90’ından fazlasının “Pasifik Ateş Çemberi’’ adı verilen ve aktif tektonik bölgelerin oluşturduğu bir kuşakta gerçekleşmesi.
Megatsunami kelimesi ise tsunami dalgalarından daha büyük genlikteki dalgaları ifade eder. Megatsunamiler genellikle suyun yakınlarında yaşanan volkanik patlamalar, dev toprak kaymaları ya da devasa asteroitlerin denize çarpması sonucu oluşur.
Dünya tarihinde kaydedilmiş en büyük tsunami, 1958 yılında Alaska’nın Lituya Körfezi’nde gerçekleşti. Bu megatsunami Alaska’da bulunan Fairweather fayının sismik hareketi sonucu oluşan 7,7 büyüklüğündeki bir depremle tetiklendi. Hacmi 40 milyon metre küpü bulan, 90 milyon ton ağırlığındaki kaya ve buzun Lituya Körfezi’ne düşmesi, 524 metre yüksekliğe ulaşan su dalgasına neden oldu. Bu yükseklik New York’taki Empire State Binası’ndan yaklaşık olarak 144 metre daha yüksekti. Kıyıdaki ağaçların neredeyse hepsini köklerinden söken bu megatsunami, nüfusun çok az olduğu bir bölgede gerçekleşmesi sayesinde sadece 5 kişinin ölümüne yol açtı.
(Dr. Elif Ebren Kaya, bilimgenc.tubitak.gov.tr)
Fotoğraf: vecteezy.com
