İkinci Dünya Savaşı yıllarında Ankara’daki Almanya Büyükelçisi Franz von Papen’e yönelik başarısız suikastla ilgili bazı yeni bilgiler ortaya çıktı.
Papen’in hafif yaralı kurtulduğu 1942 yılındaki suikast girişimiyle ilgili şimdiye kadar medyaya yansıyan çok sayıda ayrıntı olmuştu ama konunun Sovyet boyutu fazla bilinmiyordu.
Rus Rossiya kanalında yayınlanan belgesele göre, savaş yıllarında Nazi Almanya’sının önde gelen isimlerinden olan Papen’in Ankara’da faaliyet göstermesi Kremlin’i rahatsız ediyordu. Ankara’da Sovyet karşıtı faaliyetlerinde bulunan Papen’in ABD ve İngiliz diplomatlarıyla gizli bir anlaşma yapma girişimleri Moskova’nın sabrını taşırdı.
Belgeselde açıklamaları yayınlanan Rus istihbarat yazarı Aleksandr Kolpakidi’ye göre, SSCB lideri Jozef Stalin Papen’i “tehlikeli bir düşman” olarak görüyordu. Belgeselde, “Stalin’in talimatıyla Papen’in ortadan kaldırılması kararı alındı. Operasyon için İstanbul’a gemiyle iki Sovyet casusu gönderildi. Sovyetlerin Ankara Büyükelçiliği Basın Ataşesi ‘Leonid Naumov’ ve eşi ‘Lyudmila’ kimlikleriyle Ankara’ya gelen ajanların gerçek isimleri Naum Eytingon ve Muza Malinovskaya’ydı” bilgisi yer aldı.
Daha önce de İstanbul’da ajanlık yapmış Eytingon’a operasyonda organizatör görev verilmesi tesadüf değildi çünkü o yıllarda “Stalin’in cezalandırıcı kılıcı” olarak tanınıyordu. Rossiya’ya göre, Eytingon daha önce de 1940 yılında Stalin’in talimatıyla Lev Troçki’ye yönelik suikastı da organize etmişti. Belgeselde, “Eytingon düzenlediği operasyonların başarılı olması için ajanlarını çoğu zaman bilerek ölüme gönderiyordu. Papen’i ortadan kaldırma görevi kadın ajan Malinovskaya’ya verildi” denildi.
Belgesele konuşan tarihçi Aleksandr Şirokorad’a göre, Malinovskaya’ya deli gibi aşık olan Eytingon, sevgilisini operasyonda kaybetmek istemedi. Malinovskaya operasyonuyla ilgili hazırlık çalışmalarını, o sırada İstanbul Boğazı’nda bulunan “Svanetiya” adındaki Sovyet gemisinde yürüttü. İstihbarat yazarı Kolpakidi’ye göre, gemide ajan Modvinov ve bomba uzmanı Timoşkov da (takma adları Pavlov ve Kornilov) görev aldı.
24 Şubat 1942’de düğmeye basılan operasyonu araştıran Rus istihbarat yazarı Nikolay Dolgopolov’a göre, Eytingon operasyonda hazırlık eğitiminden geçmeyen kişileri görevlendirerek kritik bir hata yaptı. Belgeselde, “Eytingon, Stalin için hayati önem taşıyan operasyonda neden böyle davrandı” sorusu gündeme getirildi.
Belgeselde anlatılanlara göre, aslında Papen’i profesyonel yeteneklere sahip ajan Malinovskaya öldürecekti. Fakat Eytingon, daha önce Troçki suikastından 20 yıl hapis cezası alan İspanyol asıllı Sovyet ajanı Ramon Mercader gibi sevgilisi Muza’nın Malinovskaya’nın cezaevinde çürümesini istemiyordu. Bu yüzden planı değiştirerek onun yerine bir Türk öğrenci buldu. Böylece, Türk güvenlik örgütlerinin de kafası karışacaktı ama plan başarısız oldu ve Türk istihbaratı Sovyet ajanlarının izini çabuk buldu.
Belgesele göre, Eytingon suikastta hem Papen hem de Türk öğrencinin ikisinin aynı anda öleceğini düşünüyordu. Hatta Türk öğrenciye teyp görünümünde bir patlayıcı vererek, “Bu havai fişek” diye kandırdı. Ama öğrenci bombanın fişini zamanından önce çekince Papen suikasttan sıyrıklarla kurtuldu. Türk öğrenci ise hayatını kaybetti.
Böylece, Eytingon’un sevgilisini kurtarmak için suikastla ilgili olarak bir amatörü görevlendirmesiyle Nazilerin önemli bir ismine yönelik saldırı başarısız oldu.
Papen anlatıyor
Evrensel’de yer alan bilgiye göre ise, von Papen olayı anılarında şöyle anlatmıştı:
“Karımla ikametgahdan çıkmıştım. Yürüyerek büyükelçiliğe gidiyordum. Atatürk Bulvarı’nda hemen hemen kimse yoktu. Birdenbire ikimiz de kuvvetli bir infilakla yere yuvarlandık. Hemen ayağa kalktım. Memnuniyetle gördüm ki, kemiklerime bir şey olmamıştı. Kendini biraz kaybetmiş olan karıma, ayağa kalkması için yardım etmeye çalıştım. Bir mayının üzerinden geçtiğimizi düşünerek, ‘Yerinden kımıldama’ diye bağırdım. Çünkü ayağa kalkarken geriye baktığım zaman koca caddede kimseyi görememiştim.
Bu ancak mayın olabilirdi. Ya biz üzerine basmıştık ya da yakındaki evlerin birinden patlatılmıştı. Bunu bir ikincisi takip edebilirdi. O sırada yakınımızda bir taksi durdu. Şoföre, bağırarak yakındaki büyükelçilik binasından polise haber vermesini söyledim. Aslında buna hiç ihtiyaç yoktu. Çünkü infilak yüzlerce metre uzaklığa kadar tesirini göstererek çevredeki bütün evlerin camlarını kırmıştı. Ve birçok meraklı olay yerine koşuyordu. Mükemmel bir şekilde çalışan Türk emniyet teşkilatı mensupları derhal olay yerine geldi.”
Fuad Safarov, Moskova
Fotoğraf: Franz von Papen-Adolf Hitler listelist.com
