-Dir, -Dur eki, günümüz Türkiye Türkçesinde hem isimlere hem de fiillere eklenebilmektedir ve bildirme eki, bildirme koşacı olarak adlandırılmaktadır.
Türkiye Türkçesinin gramerlerine göre bildirme ekinin ek-fiil geniş zaman çekimi 3. kişide kullanılma, zarf yapma ve “kesinlik, ihtimal, beklenti” anlamları katma gibi işlevleri vardır. Özellikle dil bilgisi öğretiminde -Dir, -Dur ekinin isimlerdeki kullanımının 3. kişi ile sınırlı olduğu ve bu ekin tek işlevinin “isimleri yüklemleştirmek” olduğu yönünde bir genel kabul vardır ancak bazı araştırmalar, böyle bir genellemenin her zaman doğru olmadığını göstermektedir.
Mesela herhangi bir mesajlaşmada kullanılan “Ben iyiyim, dilerim siz de iyisinizdir.” cümlesindeki “iyisinizdir” kelimesi, cümlede yüklem olmuştur. Dikkat edilirse bu kelimede de -dir eki vardır ancak cümlenin kişisi, 3. kişi değil 2. kişidir. Cümledeki anlama dikkat edildiğinde -dir ekinin cümleye “beklenti” anlamı kattığı görülecektir.
Sosyal medyanın toplum hayatında çok fazla yer etmesi, insanlarının neredeyse her anını ve her dileğini sosyal medyada paylaşma arzusu, -Dir, -Dur eki kullanımını da öne çıkarmış ve -Dir, -Dur ile biten cümleler, sosyal medyada çokça görülür olmuştur.
Birçok sosyal medya kullanıcısı, gönderilerinde genellikle bir fotoğraf veya videoyu alıntılayarak o resim ve video ile kendini özdeşleştirmekte ve içinde bulunduğu durumu, hissiyatını -Dir, -Dur eki ile biten bir cümle ile anlatmaktadır.
Aşağıda, bildirme ekinin sosyal medyadaki bu kullanımına ilişkin bazı örnekler sıralanmıştır.
-Celal Şengör’ün koltuktan kalkmadan koltuğu kaydırarak göstergeç (monitör) başına gittiği bir video alıntılanmıştır. Alıntılayan kişi “İş yerinde yazıcıya gidiyorumdur.” diyerek kendisinin de iş yerindeki yazıcıya, Celal Şengör gibi gittiğini, Celal Şengör’ün videodaki durumu ile kendisinin durumunun aynı olduğunu vurgulamak istemiştir.
-*Oldukça bitkin ve yorgun görünen bir ayının gönülsüz bir şekilde yuvasından çıktığı bir video alıntılanmıştır. Alıntılayan kişi “2 haftalık tatilden sonra okula gidiyorumdur.” diyerek kendisinin de tatil havasından çıkamamış, bakımsız ve gönülsüz olarak işe gittiğini anlatmak istemiştir.
Sosyal medya kullanıcısı, kuru fasulye ve pilav fotoğrafına atıfta bulunarak çok sevdiği bu ikiliyi yaptığını vurgulamıştır.
Sosyal medya gönderilerinde üsttekilere benzer çok sayıda örnek vardır:
-Öğretmenler odasındaki en küçük öğretmensindir.
-Şirkette herkes çıkarken mesai kitlenen o kişisindir.
-Acil servis yeşil alanda bekleyen 500 tane hastayı muayene etmeye çalışan doktorsundur.
-Tatildeyimdir ama aniden geçmişteki hatalarım aklıma gelmiştir.
-Ağalarım ve ben dünyaya sesimizi duyurmaya geliyoruzdur.
-Asla anlamayacak insanlara laf anlatmaya çalışmaktan bıkmışımdır.
-Yurttan eve dönünce evde artık bir odam olmadığını görmüşümdür.
-Bu “mışımdır” olayına ifrit olmuşumdur.
Bildirme eki, günümüz Türkiye Türkçesinde zaten sıkça kullanılan bir ektir. Bugün “yanlıştır, vardır, yoktur, gitmiştir, gelmiştir, başlamıştır, aylardır, yıllardır…” gibi kelimeler, hiç garipsenmeden ve doğruluğunun sorgulanmasına gerek duyulmadan kullanılmaktadır.
Ancak bu ekin yukarıda örneklenen sosyal medya kullanımlarının eleştirildiğini ve garipsendiğini görmek mümkündür. Aslında bu yapıların ilk bakışta garipsenmesi, kulağı tırmalaması normaldir çünkü mesela “-yor” üzerine ve ek-fiil geniş zaman çekimine girmiş isimlerin üzerine eklenmiş -Dir, -Dur ekinin günümüzdeki yaygın işlevi, cümleye “ihtimal” anlamı katmaktır oysa yukarıdaki örneklerde görüldüğü üzere bu ek, ilgili kullanımlarda “kesinlik, pekiştirme, kuvvetlendirme” anlamı katmak için kullanılmıştır. Yine bu ek, yaygın olarak üçüncü kişilerle kullanılmaktadır ancak bu yazıya konu olan kelimelerde, üçüncü kişi dışındaki kişilerde kullanılmıştır.
Yukarıda da belirtildiği üzere -Dir, -Dur’un sosyal medyadaki kullanımlarının garipsenmesinin temel nedeni, normalde “tahmin, olasılık” anlamını taşıması gereken bazı yapıların “kesinlik, pekiştirme” anlamıyla kullanılır duruma gelmesidir.
(Sedat Balyemez, tdk.gov.tr)
Makalenin tamamını okumak için tıklayın
