Son yıllarda Türk medyasının büyük bölümünün topluma haber verme işlevinden tamamen uzaklaşarak militanlaşmasının “haber değeri” bile kalmadı artık.
Bu durumu o kadar kabullendik ki, insanın “Haberden çoktan vazgeçtik, medya bari Türkçeyi doğru kullansın!..” diyesi geliyor ama o konuda da hiç umut yok.
Oysa, toplum üzerinde büyük etkisi bulunan medyanın Türkçenin doğru kullanımı konusunda önder ve örnek olması gerekiyor. İster çocuk olsun, isterse yetişkin, hemen hemen herkes televizyonda duyduğu, gazete ve internet sitelerinde okuduğu sözleri, cümleleri, kalıpları doğru kabul ediyor, doğru olsa da olmasa da yaygın şekilde kullanmaya başlıyor. Yani dilin doğru kullanımı konusunda medyanın önemli bir sorumluluğu var ama işin gerçeği bir sınav yapılsa adının önünde gazeteci yazanların çok büyük bölümü Türkçeden sınıfta kalır.
Medyada en sık yapılan, dolayısıyla toplum tarafından da tekrarlanarak dile yerleşen ve düzeltmesi neredeyse olanaksızlaşan temel yanlışlar şöyle:
1-Geçtiğimiz (hafta, ay, yıl): Zamanı biz geçmeyiz, kendisi geçer! O nedenle doğru kullanım geçen hafta (ay, yıl) olmalı.
2-İleri tarihe ertelemek: Bir mahkeme ya da toplantıyla ilgili haber verilirken kalıp halinde bu cümle kullanıyor. Oysa TDK’de ertelemenin karşılığı zaten sonraya bırakmak, tehir etmek, tecil etmek, talik etmek. Bir duruşma ya da kongre “geri bir tarihe” ertelenemeyeceğine göre, ertelendi demek yeterli.
3-Gerçekleşmek: Özellikle haber kanallarındaki spikerlerin favori kelimesi! Sanki bir “joker” gibi olur olmaz her yerde karşımıza çıkıyor. Basın toplantısı, sergi, seçim, görüşme, kaza vs. ile ilgili haberlerde sürekli olarak “gerçekleşti” fiili kullanılıyor. Bunun yerine oldu, yapıldı, düzenlendi ya da meydana geldi yazmak, söylemek gerekiyor.
4-İtibariyle: Medyada en sık yapılan hataların başında. Türkçede itibariyle diye bir söz yok, itibarıyla var.
5-Şeklinde konuşmak: Gündelik hayatta hiç kullanılmayan ama haberlerde çok sık gördüğümüz ya da duyduğumuz bir kalıp.
Örnek: Falanca kulübün başkanı, “Bu sene kesinlikle şampiyonuz” şeklinde konuştu.
Çoğu gazetecinin düşünmeden yazdığı “şeklinde konuştu” kalıbı “külliyen” yanlış. Konuşmalar şekilli olmaz! “Dedi” ya da “diye konuştu” yazılması gerekir.
6-Bu gün: Sık yapılan hatalardan biri. Doğru kullanım bugün olmalı.
7-Portalı: Neredeyse her seferinde yanlış yazılıyor ve söyleniyor. TDK, doğru kullanımın portali olması gerektiğini yazıyor.
Yanlış örnek: e-Devlet portalı
Doğru örnek: e-Devlet portali
8-Euro, Dolar, Lira: Para birimleri küçük harfle yazılır. Doğrusu euro (avro), dolar, lira olmalı
9-Toplu katliam: Katliam zaten cinayet anlamındaki Arapça “katl”in çoğulu olduğu için çokluk içeriyor. TDK kırım kelimesini öneriyor. Toplu öldürme de denilebilir.
10-Türkçe’miz, Türkçe’de, Türkçe’nin: Yaygın yapılan hatalar. Doğru kullanım Türkçemiz, Türkçede ve Türkçenin olmalı.
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
