Kartakkaya’daki yangın faciasının ardından sosyal medya on binlerce paylaşım yapıldı; kimi gözyaşı döktü, suçlu aradı, kimi de bu olaydan yola çıkarak toplumun röntgenini çekmeye çalıştı.
X’te “Genç Motto” isimli hesaptan yapılan paylaşım şöyleydi:
“Cenazeleri koymak için kızarmış tavuk resimli TIR’lar yolluyorlar. Yangında 76 kişi ölüyor, yetkililer birbirlerini suçluyor. İtfaiye geç geliyor, alarmlar çalışmıyor, yangın merdivenleri zaten muallak. İçeriden yanmış insanlar çıkarılırken diğer tatilciler kayak yapmaya devam ediyor. Bir komşusu vefat edince televizyonunu açmayan, mezarlıktan geçerken tanımadığı insanlara fatiha okuyan nesilden, 76 kişinin yanan bedenlerinin yanında kayak yapan nesle… Üstüne üstlük 24 saat arama yapan AFAD yetkililerinden yanan otelin sahipleri konaklama ücreti talep ediyor. Aynı otelin yanmayan tarafı için vatandaşlar telefonla arayıp rezervasyon oluşturmak istiyor. Cenazeleri taşımaya gelen özel cenaze araçları vatandaşlardan 100 bin lira talep ediyor. Ya biz daha ne konuşuyoruz ki abi…”
Bu paylaşımı, son yılların popüler söylemiyle “Biz ne zaman bu kadar kötü bir toplum olduk” diye özetlemek mümkün.
Birkaç yıl önce de ünlü bir bilim insanı X hesabından şöyle bir paylaşımda bulunmuştu:
“Ufacık bir hatada yer yarılsa da içine girsem diye düşünen, mahcup, utangaç, ince duygulu insanlar vardı bu ülkede. Mert, cömert, fedakar, yardımsever, düzgün insanlar.. Bu kadar pişkinlik yoktu, bu kadar arsızlık yoktu, bu kadar yüzsüzlük yoktu. Bu biz değiliz, böyle olmamalı.”
Bu paylaşım da bir öncekiyle benzer içeriğe sahip.
Bu örneklerdeki gibi mahcup, ince duygulu, mert, cömert, fedakar, yardımsever, düzgün insanlar mıydık, pişkinlik, yüzsüzlük bu kadar yaygın değil miydi gerçekten? Mezarlıktan geçerken tanımadığı insanlara fatiha okuyan kalmadı mı artık? Kısacası biz “böyle” değil miydik?
Hepimizin bir olaya, bir insana, bir ülkeye ilişkin yargıları çoğunlukla kişisel gözleme-ve tabii ön yargılara- dayanıyor.
Peki, sadece kendi tecrübelerimizden, gördüklerimizden, duyduklarımızdan, sosyal medyada yazanlardan yola çıkarak genelleme yapmak, sonuçlar çıkarmak doğru mu?
Evet, son yıllarda bu ülkede vicdan sahibi insanları öfkelendiren pek çok olay yaşanıyor.
Mesela kadın cinayetleri, çocuk tecavüzleri ve hayvanlara eziyet, ihmallerin yol açtığı bitmek bilmeyen facialar.
Öfke dalgasına kapılan hemen hemen herkes dönüp dolaşıyor hep aynı soruyu soruyor: Biz ne zaman bu kadar kötü olduk?..
Haklı bir yakınma gibi görünüyor…
Ama gerçekten öyle mi?
Kadınlara, çocuklara ve hayvanlara yönelik cinayet, tecavüz ve şiddet haberleri gerçekten de son dönemde çoğaldı. Hatta gelişen teknoloji bu olaylardan bazılarının görüntülerini gözümüzün içine sokmaya başladı.
Gerçekle bu kadar yakın yüz yüze gelmek insan olan herkesin canını acıtıyor, isyan etmesine yol açıyor. Çirkin olaylar üst üste gelince bu soruna duyarlı olanlar genelleme yaparak “Bu toplum ne zaman bu kadar kötü oldu” sorusunu soruyor.
Ama aslında bu bir soru değil, yargı cümlesi.
Toplumun bir dönüşüm geçirerek eskiden olduğundan kötüleştiği, yoksa bizim geçmişte iyi ve kibar insanlar olduğumuz yargısına dayanıyor.
Özellikle sosyal medyada çok yaygın olan, hayli de taraftar toplayan bu yaklaşım gerçekçi mi?
Evet mesela, kadın cinayetlerinde son yıllarda artış olduğunu rakamlar da doğruluyor. Peki ama bu konuda ayrıntılı yazılmış kaç araştırma ya da haber okuduk? Örneğin, 1960 yılında Türkiye nüfusu şu kadardı, öldürülen kadın sayısı şuydu, 10 bin kişiye düşen cinayet sayısı şuydu, 2025’te şöyle oldu gibi…
Çocuk tecavüzlerinde de yaklaşım farklı olmamalı.
Eğer biri kalkıp “Bu ülkede eskiden çocuklara tecavüz edilmiyordu” diyorsa ya yalan söylüyordur ya da uzaydan gelmiştir.
Bu ülkede eskiden de kadınlar öldürülüyordu, çocuklara da tecavüz ediliyordu, hayvanlara da eziyet ediliyordu, ihmal sonucu ölenler de vardı, kaba saba, utanmaz, vicdansız insanlar eskiden de vardı.
Ama fark şu: Eskiden bu olaylardan çoğumuzun haberi olmuyordu, gazetelerde ve televizyonlarda bu tür haberler tek tük çıkıyordu. İçinde bulunduğumuz çağda ise Türkiye’nin herhangi bir köşesinde yaşanan herhangi bir olayın duyulması sosyal medya sayesinde sadece birkaç saniye sürüyor. Örneğin sosyal medya olmasaydı falanca yerde bir caninin köpeği arabasının arkasına bağlayarak sürüklemesini acaba öğrenebilir miydik? O sosyal medya sayesinde bizler gibi düşünmeyen, bizler gibi olmayanların da bulunduğunu fark ettik. Ama şimdi fark etmemiz eskiden olmadıkları anlamına gelmiyor.
Eğer, “biz aslında iyi, merhametli bir toplumduk ama değiştik” diye düşünüyorsak bu görüşümüzün araştırmalarla, verilerle desteklenmesi gerekiyor.
Rakamlar gerçekten de, örneğin 1970’e göre bu ülkede-oransal olarak- daha fazla cinayet ve tecavüz vakası yaşandığını, başka bir ülkedeki felakete sevinenlerin sayısının arttığını kanıtlıyorsa, “Biz ne zaman bu kadar kötü olduk” sorusunu haklı olarak sorabiliriz.
Ya da…
“Ufacık bir hatada yer yarılsa da içine girsem diye düşünen, mahcup, utangaç, ince duygulu insanlar”ın sayısı 1955 yılında neydi, 2022’de ne oldu?
Var mı bu konuda bir araştırma?
Eğer araştırma yoksa-ki büyük olasılık yoktur- ya da varsa ama rakamlar iddia ettiğimiz görüşü kanıtlamıyorsa korkarım sorabileceğimiz tek bir soru kalıyor:
“Biz neden bu kadar kötüyüz!”
***
Medya Günlüğü’nün Bluesky hesabını takip etmek için: https://bsky.app/profile/mgunlugu.bsky.social
