Son 20-30 yılda “oligark” denilince herkesin aklına servetinin kaynağı şaibeli olan Rus iş insanları geldi ama ABD’de Donald Trump’ın başkan seçilmesiyle bu durum artık değişmeye başladı.
Sovyetlerin yıkılmasının ardından Rusya 1 Ocak 1992 tarihinde piyasaya ekonomisine geçme kararı aldı. On yıllarca devlet tarafından kontrol edilen ekonominin yeni sisteme geçişi halk için son derece sancılı oldu ve sıradan insanlar inanılmaz fiyat artışları sonucu hayatta kalma mücadelesi vermek zorunda kaldı. Ama bu durum aynı zamanda siyasi bağlantıları da olan yeni girişimciler için olağanüstü fırsatlar yarattı. Özelleştirilen milyar dolarlık dev işletmeler neredeyse “çerez parası”na bu insanların eline geçti. O dönemde rüyasına görse inanamayacakları servete kavuşan yeni zenginlerin başında Boris Berezovski ve Vladimir Gusinski geliyordu, sonradan bunlara Roman Abramoviç, Mihail Hodorkovski, Vladimir Potanin, Alişer Usmanov, Oleg Deripaska, Mihail Prohorov, Gennadiy Timçenko ve diğerleri katıldı. 2003 yılına gelindiğinde Rusya’da ulusal servetin yüzde 60’ı en zengin 10 iş insanının-işletmenin elindeydi.
“Oligark” kelimesi eski Yunancada “yöneten azınlık” anlamında kullanılıyordu. İşte servetlerinin kaynağı şüpheli bu Ruslar da “oligark” olarak anılmaya başladı; neredeyse hepsinin siyasi bağlantıları vardı.
2000 yılında Vladimir Putin’in iktidara gelmesinden sonra devlet oligarkları “hizaya getirdi.” Siyasete karışmama sözü vererek biat edenlerin servetlerine servet katmasına göz yumuldu, biat etmeyi reddedenlerin ise “ipi çekildi” ki bunların başında bir zamanlar dev bir petrol imparatorluğunun sahibi olan Hodorkovski geliyordu. Aslında onun serveti de ötekiler gibi şaibeliydi ama onlardan farklı olarak siyasetten uzak durmayı reddettiği için sadece paralarını değil, özgürlüğünü de kaybetti ve uzun süre cezaevinde kaldıktan sonra Rusya’dan ayrılmak zorunda kaldı. Berezovski de benzer bir duruma düştü, kaçtığı Londra’da şüpheli bir ölümle hayata veda etti.
Rusya’nın 2022 yılında Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından Batılı ülkeler tümü Kremlin’in emrindeki oligarklara da yaptırım uygulamaya başladı, kimilerinin mallarına el koydu. Şu anda Rus oligarkların elinde hâlâ yüz milyarlarca dolar bulunuyor ama 1990’lardan farklı olarak siyasete yön verdiklerini söylemek zor.
Moscow Times gazetesi, politik gücü azalan Rus oligarkların yerini şimdi ABD’li oligarkların almaya başladığını belirtti.
Gazetede David Szakonyi imzasıyla yayınlanan yazıda, “Amerikalılar yıllarca seçim kampanyalarına destek sağlayan milyarderleri oligark olarak tanımlamaktan kaçındı. Bu terimin suç ve yolsuzlukla imparatorluklar kuran Ruslara daha uygun olduğunu düşündüler. Ama şimdi Elon Musk, Peter Thiel ve David Sacks Trump’u yeniden seçilmesini sağlamakla kalmadı yönetimde görev de almaya başladı” denildi.
Yazıda, Elon Musk başta ABD’li milyarderlere ucuz krediler ve vergi indirimleri sağlandığı, devlet ihaleleri verildiği, bu oligarkların ise siyaset kurumlarını zayıflatmaya çalıştığı belirtildi ve “1990’larda Rusya’sında ulusal servetin yüzde 60’ı 10 zenginin elindeydi. Günümüzde ABD’de ise servetin yarısına 750 milyarder sahip” denildi.
