Rusya ve Ukrayna heyetlerinin Perşembe günü üç yılı aşkı süredir devam eden savaşın son bulmasını sağlayacak müzakere sürecini İstanbul’da başlatması bekleniyor.
Ancak görüşmelere 24 saatten az bir süre kala pek çok konuda belirsizlik yaşanıyor. Bunların başında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in görüşmelere katılıp katılmayacağı geliyor. Moskova’dan yapılan açıklamalarda bu konuda hiçbir bilgi verilmiyor. Amerikan kaynakları ise görüşmelerde Rus heyetinde Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’la ve Putin’in dış politika başdanışmanı Yuri Uşakov’un yer alacağını bildiriyor. Ancak Rus Kommersant gazetesi Lavrov’un İstanbul’a gitmeyeceğini yazdı. ABD’yi ise, Başkan Donald Trump’ın özel temsilcisi Steve Witkoff’la Dışişleri Bakanı Marco Rubio temsil edecek. Her şeye rağmen Putin’in son dakika İstanbul’a geleceğinin açıklanması zayıf da olsa ihtimal dahilinde.
Putin’in Rus heyetine başkanlık etmesi birkaç açıdan önemli.
Birincisi Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski Rusya liderinin gelmemesi halinde Rus heyetiyle görüşmeyeceğini açıkladı. İkincisi, Putin’in zirveye katılması halinde ABD Başkanı Trump’ın da İstanbul’a gelmesi bekleniyor. Üçüncüsü Putin’in ve dolayısıyla Zelenski’nin katılmaması görüşmelerde önemli ve somut bir ilerleme şansını hemen hemen ortadan kaldıracak.
Trump, Rusya’ya 30 günlük bir ateşkesi kabul etmesi çağrısında bulunmuş, Zelenski de ona destek vermişti. Ancak Putin, anlaşma sağlanmadan ateşkes uygulanması durumunda Ukrayna’nın bu süreyi ordusunu yeniden toparlamak için kullanacağını ve aynı zamanda Batı’dan silah akışının devam edeceğini söylüyor.
Bozulan anlaşma
Savaşın başlamasından kısa süre sonra, Şubat-Nisan 2022’de iki ülkenin temsilcileri İstanbul’da buluştu ve barış anlaşması taslağı üzerinde anlaşmaya vardı. Ancak Ukrayna sonradan anlaşmadan vazgeçti ve savaş devam etti. Türkiye’nin arabuluculuğundaki görüşmelerde anlaşmaya varılan noktalar zaman zaman Rus yetkililer tarafından açıklandı. Putin de geçmişte bu konuya birkaç kez değindi ve varılan anlaşmanın uygulanmamasından Batılı ülkeleri sorumlu tuttu. Bazı Ukraynalı yetkililer de, dönemin Birleşik Krallık Başbakanı Boris Johnson’ın anlaşmanın imzalanmaması için Kiev’e baskı yaptığını söyledi.
Taslağın metni
Amerikan New York Times (NYT) gazetesi ise geçen yıl, İstanbul’da düzenlenen müzakerelerde üzerinde anlaşmaya varılan barış anlaşması taslağının tamamını ilk kez yayınladı.
Harici‘nin haberine göre gazete, taslak metnin 17 Mart ve 15 Nisan 2022 tarihli versiyonlarının yanı sıra 29 Mart’ta İstanbul’da yapılan görüşmelerde kabul edilen ortak bildiriye ‘pdf’ formatında yer verdi.
Buna göre, tüm belgeler Rusça ve İngilizce olarak eksiksiz bir şekilde hazırlandı ve gerçeklikleri müzakerelere katılanlar tarafından teyit edildi.
Kiev’in Batılı ülkelere İngilizce versiyonunu gösterdiği 17 Mart tarihli anlaşmaya göre Ukrayna, ikinci bir saldırı durumunda müttefiklerinin (hava sahasını kapatmak da dahil) yardıma gelmesini ve anlaşmanın ülkenin ‘uluslararası tanınmış sınırlarını’ kapsayacağına dair uluslararası güvenlik garantileri talep etti.
Moskova, 2014’ten bu yana uygulanan yaptırımların kaldırılmasını, Kırım’ın Rusya’nın bir parçası olarak tanınmasını ve Ukrayna’nın Donetsk ve Lugansk oblastlarının idari sınırları dahilinde Donetsk ve Lugansk halk cumhuriyetlerinin bağımsızlığının yanı sıra kamuya açık gösteri ve yürüyüşler, anıt ve anıtların dikilmesi ve sokakların yeniden adlandırılması da dahil olmak üzere ‘Nazizm ve neo-Nazizm’in her türlü yüceltilmesi ve propagandasının’ yasaklanmasını (cezai sorumlulukla birlikte) talep etti.
İlk taslak Ukrayna Silahlı Kuvvetlerinin ölçeğine ve ülkenin cephaneliğinde bulundurabileceği tank, topçu bataryası, savaş gemisi ve savaş uçağı sayısına sınırlamalar getiriyordu.
NYT, Ukraynalıların bu sınırları kabul etmeye istekli olduklarını ancak üst eşiği yükseltmeye çalıştıklarını belirtti. ABD’li yetkililer dayatılan koşullar karşısında alarma geçti ve üst düzey bir Amerikalı yetkili Ukraynalı muhataplarına “Bu tek taraflı silahsızlanmadır” dedi.
Gazeteye konuşan Avrupalı bir diplomata göre Polonya, Almanya ya da Fransa’nın Ukraynalıları Rusya’nın koşullarını kabul etmeye ikna etmeye çalışmasından endişeliydi.
Birkaç gün sonra, 29 Mart’ta Rusya ve Ukrayna temsilcileri İstanbul’da bir araya geldi. Gazeteye göre bu toplantıda Rusya tarafı, ‘toprak taleplerine daha az önem verdi’.
Ukrayna, önerilen anlaşmayı ‘İstanbul Bildirisi’ başlıklı iki sayfalık bir belgede özetledi. Buna göre:
- Kırım’ın statüsünün 10-15 yıl içinde belirlenecek ve Ukrayna Yarımada’yı güç kullanarak geri almaya çalışmayacağına dair söz verecekti,
- Vladimir Zelenskiy ve Vladimir Putin 2022’de bir araya gelerek bir barış anlaşmasına son şeklini verecek ve Ukrayna topraklarının ne kadarının Rusya’nın kontrolü altında kalacağı konusunda anlaşmaya varacaktı,
- Ukraynalılar için zorunlu güvenlik garantileri; bu garantiler arasında İngiltere, Çin, Rusya, ABD, Fransa, Türkiye, Almanya, Kanada, İtalya, Polonya ve İsrail gibi bir dizi ülkeyle yapılacak anlaşmalar yer alıyordu,
- Garantör devletler, ‘Ukrayna’ya yönelik herhangi bir saldırı, silahlı saldırı veya Ukrayna’ya yönelik herhangi bir askeri operasyon’ durumunda, her birinin acil ve derhal istişarede bulunduktan sonra Ukrayna’ya yardım sağlayacağını kabul etmek zorunda olacaktı.
Ukrayna heyetinin adı açıklanmayan bir üyesine göre, ‘Putin taleplerini azaltıyordu’. NYT, aynı zamanda Moskova’nın ‘Kremlin’in anlaşmayı imzalamaya gerçekten hazır olup olmadığı konusunda kamuoyuna karışık sinyaller gönderdiğini’ kaydetti.
Bu nedenle Moskova ile Kiev, WhatsApp üzerinden taslak anlaşmaları paylaşarak çevrim içi görüşme yoluyla müzakerelere döndü.
Nisan ayında Roman Abramoviç de müzakerelere dahil oldu. İddiaya göre Putin, ‘müzakerecileri kilit konulara odaklanmaya ve bunları hızla çözmeye çağırdı’. 15 Nisan’da Rus heyeti, Putin’e 17 sayfalık bir anlaşma taslağı gönderdi.
Kiev’e AB izni
Gazete, anlaşmanın ilk sayfalarında tarafların ‘ortak noktalara sahip göründüğünü’ vurguladı. Bu maddelere göre:
- Taraflar Ukrayna’nın tarafsız ülke statüsünü pekiştirmesi ve AB’ye katılmasına izin verilmesi konusunda anlaştı,
- Rusya, Ukrayna’nın Kırım’ı derhal Rus toprağı olarak tanıması talebinden vazgeçti,
- Tartışmalı maddelerden biri Ukrayna’nın kullanmasına izin verilen silahların menziliydi: Rusya Ukrayna’nın füzelerinin 40 kilometre ile, Ukrayna ise 280 kilometre ile (Kırım’daki hedefleri vurmaya yetecek kadar) sınırlandırılmasını istiyordu,
- Rusya yine de Ukrayna’nın dil ve ulusal kimlikle ilgili yasaları yürürlükten kaldırmasını ve Ukrayna askerlerini ‘daimi konuşlanma yerlerine ya da Rusya Federasyonu ile mutabık kalınan yerlere’ çekmesini istiyordu.
NYT, anlaşmanın Ukrayna’nın ‘garantör ülkeleri’ (İngiltere, Çin, Rusya, ABD ve Fransa) açısından en büyük sorunun beşinci maddeyle alakalı olduğuna işaret etti.
Rusya anlaşmaya, Ukrayna’ya yönelik bir saldırı durumunda misilleme tedbirlerinin ‘tüm garantör ülkeler tarafından kabul edilen bir karar temelinde’ onaylanmasını gerektiren bir madde ekledi.
Diğer yandan Kiev, ikinci maddeyi barış anlaşmasının şartlarının ihlali olarak değerlendirdi. NYT‘ye göre, bu madde esasen Rusya’nın ‘Ukrayna’yı tekrar işgal edebileceği ve ardından herhangi bir askeri müdahaleyi veto edebileceği’ anlamına geliyordu.
Masadan kalktılar
Ukrayna müzakere heyeti üyesi, bu değişiklikten sonra Kiev’in müzakere masasından kalktığına dikkat çekti.
Foreign Affairs dergisi, Ukraynalı yetkililerin İstanbul’da Rusya ile yapılan görüşmelerde anlaşmaya varmadan önce ABD’ye danışmadığını yazmış, Rusya lideri Putin de Ukrayna’da çatışmaların durdurulması için gerekli koşulları sıralamıştı.
Bu koşullar arasında Ukrayna birliklerinin Donetsk, Lugansk, Herson ve Zaporojye’den çekilmesi, bu bölgelerin Rusya toprağı olarak tanınması ve Ukrayna’nın tarafsızlık statüsünü benimsemesi yer alıyordu.
Mart 2022’deki barış görüşmelerinde Ukrayna heyetinin başkanlığını üstlenen David Arahamiya Kasım 2023’te yaptığı açıklamada, dönemin Birleşik Krallık Başbakanı Johnson’un Kiev’e gelerek Rusya ile hiçbir şey imzalanmamasını ve savaşa devam edilmesini istediğini ileri sürmüştü.
Tüm bu iddialar ve suçlamalar bir yana üzerinde mutabakat sağlanan İstanbul anlaşması Ukrayna açısından bugüne kıyasla daha olumlu bir içeriğe sahipti. Aradan geçen üç yılda Ukrayna hem daha fazla toprak kaybetti hem pazarlık gücü zayıfladı hem de ABD’nin ağır baskısı altında kaldı.
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
