Dinler tarihi, bilimsel olarak 100 bin yıl önceye gider. 100 bin yıl önce, Güneybatı Asya’da ilk ölü gömme geleneğine rastlanır. Bu, dinsel inancın çıkışına bağlanmaktadır.
80 bin yıl önce Kenya’da bir çocuğun gömüldüğü anlaşılır. Ortak Zamanlardan Önce (OZÖ) 70 bin-35 bin yıllarında Neandertal kuzenlerimiz, Avrupa ve Güneybatı Asya’da ölü gömme geleneği sergiler. OZÖ 40 bin önce, Avustralya’da ilk anatomik olarak modern insanların ölü yakma geleneğine rastlanır. İlk hayvan-insan karışımı heykel OZÖ 38 bin yıl önceye gider.
Fildişinden yapılma heykel, “kaplan adam heykeli” olarak da bilinir. Bunun dinsel anlamları olduğu düşünülmektedir. OZÖ 35 bin-26 bin yıllarında Neandertal ölü gömmeleri ortadan kalkar. Homo Sapienslerde ölüyü boyayıp gömme geleneği görülür.
Yine bu dönemde, mezarlarda tanrıça inancını yansıttığı düşünülen Venüs figürleri ortaya çıkar. Bunlar genellikle kırık halde gömülür. Bu gömme biçiminin bir inançla bağı olup olmadığı halen bilinmemektedir. OZÖ 25 bin-21 binde İberya, Galler ve Doğu Avrupa’da yine kırmızı boyalı gömüler görülür. Bu mezarlıkların özelliği, ölünün çeşitli nesnelerle gömülmesidir. Bunlar, deniz salyangozu kabukları, bebekler, mamut fildişi boncuklar, çakmaktaşı bıçaklar vb.’dir.
OZÖ 13-8 bin önce, yan yana gömülerle mezarlıklar ortaya çıkar. Bunlar birkaç kez kazılıp yeni gömüler yapılır. Gömünün yeri belli olsun diye büyük bir taş yerleştirilmesi bu dönemde başlar. Mezara sarı boynuz çiftleri bırakılması, bugünkü çiçek bırakma geleneğine benzetilmektedir.
OZÖ 9130-7370’te Göbeklitepe ve yakınlarındaki Nevalı Çori’de tapınma geleneklerinin izlerine rastlanır. OZÖ 7500-5700’de Çatalhöyük’te dinsel geleneklerle karşılaşırız. OZÖ 7250-6500’de Ain Ghazal heykelleri karşımıza çıkar. Bunların tanrı ya da efsanevi lider figürleri olduğu düşünülmektedir. OZÖ 3200-3100’de İrlanda’da ‘geçiş mezarları’ olarak adlandırılan mezarlar inşa edilir. OZÖ 3100’de Stonehenge’nin ilk biçimleri inşa edilir. OZÖ 3000 ile birlikte Sümer çivi yazıları ortaya çıkar, böylelikle dinsel inanışların ilk betimlemelerine gelmiş oluruz.
OZÖ 2635-2610’da bilinen en eski Mısır piramidi, Firavun Zoser tarafından inşa ettirilir. OZÖ 2560’da Büyük Giza Piramidi’nin inşaatı tamamlanır. OZÖ 2494–2345’te, Mısır’dan, ‘Piramit Metinleri’ adlı ilk dinsel metin elimize ulaşır. OZÖ 2200’de Minoalılar Girit’te tanrıçalar inancına sahip bir dini uygulamaya sokarlar. OZÖ 2150–2000’de Gılgamış Destanı’nın ilk kalıntıları ortaya çıkar. OZÖ’de 1700-1100’de, en eski Hindu metni olan Rigveda yazılır. OZÖ’de 1500’de Hindistan’da Vedik dönem başlar. OZÖ 1351 ya da 1353’te, firavun Akhenaton döneminde ilk tek tanrılı din ortaya çıkar.
OZÖ 800-300’de Hinduizm ve Budizm’in temelini oluşturan Upanişadlar yazılır. OZÖ 1200’de Orta Amerika’da Olmekler, ilk piramitlerini inşa etmeye başlarlar. Büyük olasılıkla, OZÖ 6-5. yüzyıllarda, Tevrat’ın ilk bölümleri yazılır. OZÖ 6. yüzyıl aynı zamanda Zerdüştlüğün başlangıcı sayılır. Kimilerine göre ise, Zerdüşt, OZÖ 1400-1200 yıllarında yaşamış olmalıdır. (Manşet fotoğrafı)
OZÖ 600-500 civarında, ilk Konfüçyüsçü metin ortaya çıkar. Yaklaşık olarak OZÖ 563/480 – 483/400’de Buda yaşar. OZÖ 551’de Konfüçyüs doğar. OZÖ 399’da Sokrates dinsizlikten yargılanır. OZÖ 369–372’de Çinli filozoflar Mencius ve Zhuang Zhou doğar. OZÖ 300’de Tao Te Ching’in ilk sürümü bambulara yazılır. OZÖ 300’de Budizm’in bir kolu Sri Lanka’da yayılır. OZÖ 250’de Hint hükümdarı Aşoka zamanında, Budist misyonerler Çin’e, Güneydoğu Asya’ya vd. gönderilir.
Böylelikle, İsa’ya gelene dek, büyük bir dinsel çeşitlilik görülür. Bu çeşitlilik günümüzde başka bir biçim almıştır: 2,382 milyar insan Hristiyanlığa, 1,907 milyar insan Müslümanlığa inanmaktadır. Kendini dinsiz ya da bilinemezci sayanlar ise, 1,1193 milyarı bulmuştur. Bundan sonra 1,161 milyar inananla Hinduizm ve 506 milyon inananla Budizm gelmektedir.
ABD, Brezilya, Rusya, Meksika ve Nijerya en büyük Hristiyan nüfuslara sahiptir. Endonezya, Pakistan, Hindistan, Bangladeş ve Nijerya en büyük Müslüman nüfusa sahiptir. Nijerya’nın iki listede birden olması dikkat çekicidir. Hindu ağırlıklı olan Hindistan’da ise çok sayıda Müslüman olduğu görülmektedir. En çok Hindu, Hindistan, Nepal, Bangladeş, Endonezya ve Pakistan’dır. Yine iki listede birden olan Bangladeş, Endonezya ve Pakistan dikkat çekicidir.
Budistler en çok Çin, Tayland, Japonya, Myanmar ve Sri Lanka’da bulunur. Kimi kaynaklara göre, en fazla inançsız, nüfusa oranlı olarak en çok Çin’de, İsveç’te, Çek Cumhuriyeti’nde, Birleşik Krallık’ta ve Azerbaycan’da bulunur (Azerbaycan verisi tartışmalıdır). Onları Belçika, Avustralya, Vietnam, Norveç ve Danimarka gibi ülkeler izlemektedir.
Yine de şu gözden kaçmamalı: İnançsızların da birtakım ölü gömme gelenekleri vardır. Dolayısıyla, ilk insanların ölüm gömme törenlerinden din çıkarsaması yapmamız belki de doğru değil. İnanç illa ki dinsel olmak zorunda değil, Budizm örneğinde gördüğümüz gibi, tanrısal olmak zorunda hiç değil…
ulasbasar@gmail.com
