İsmail Kemal ve Mustafa Kemal.
Tiran’da bir salonunda yan yana asılı iki portre, tarihi yüzyıl geriye ışınlarken bize çok şey hatırlatıyordu.
Arnavutluk Cumhuriyeti’nin kurucusu İsmail Kemal ve Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal muhtemelen meşakkatli milli mücadele yıllarının hüzün dolu sohbetini yapmaktaydı.
Mekân, Türkiye-Arnavutluk Sanayi ve Ticaret Odasının başkent Tiran’daki toplantı salonu.
Arnavut ve Türk iş insanları Arnavutluk ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu liderlerinin himayesinde görüşmedeydi.
Balkan savaşları
Bir Balkan devleti olarak serpilip gelişmiş olan Osmanlı, beş yüzyıla yakın beraberlikten sonra geçen yüzyılın başlarında bölgeden çekilmeye başlar.
Balkan coğrafyası Avusturya-Macaristan ve Rus İmparatorluklarının da özendirmesiyle bağımsızlık ve istiklal direnişiyle ulus devletler kurma hareketliliğindedir.
İstanbul o günlerde hayal kırıklığı içinde, tam bir kaos yaşamakta, Balkan eyaletlerinin emperyal paylaşımına karşı direnen uluslara destek gönderememektedir.
Arnavut toprakları Yunanistan ve Sırbistan tarafından dört bir yandan sarılmış olup paylaşılmak üzeredir.
Arnavut milliyetçileri işgal ve paylaşıma karşı ülke çapında direniş hareketini başlatır.
Arnavutluk devleti
Avlonyalı İsmail Kemal Bey, ağır işgal tehdidi altındaki topraklarda istiklali sağlamak üzere fikirdaş arkadaşları ile birlikte 28 Kasım 1912’de Arnavutluk’un bağımsızlığını ilan eder.
İstanbul’a çekilen ilk resmi telgraflarında, bağımsızlık ilanının zaruret arz ettiği vurgulanarak, Müslüman bir devlet olarak Halife’ye bağlı kalarak fermanlara uyacakları kaydedilir.
Modern Arnavutluk devletinin kurucu babası, bağımsızlık bildirgesinin başyazarı İsmail Kemal 1912’den 1914’e kadar Arnavutluk’un ilk başbakanı ve dışişleri bakanıdır.
Ancak, yeni devletin bağımsızlığını teyit eden Londra Konferansı’nın, Arnavutluk yönetiminin başına Alman Prensi Wilhelm’in getirilmesini dayatması üzerine 1914’de görevini bırakarak, Mustafa Kemal’in Samsun’a çıktığı 1919 yılında, İtalya’da vefatına kadar Avrupa ülkelerinde sürgün hayatı yaşar.
İsmail Kemal, bir zamanlar tebaası olduğu imparatorluğun dağılışını yaşamış ancak bu enkaz üzerine kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanını görememişti.
İsmail Kemal Bey
Arnavut milliyetçisi İsmail Kemal Bey, Mustafa Kemal gibi Osmanlı Meclisi Mebusanı üyesidir. O zamanlar Osmanlı toprağı olan Berat milletvekilidir.
Balkan savaşı başladığı sıralarda Arnavutluk’taki gelişmeleri de izlemektedir. Arnavutluk topraklarının paylaşım planlarının yapıldığı günlerde yeni bir “devlet kurma” fikri ile zor koşullarda İstanbul’dan bir gemi ile gizlice ayrılır.
Ülkesinin bağımsızlığını hazırlama amacıyla Avrupa başkentlerinde meşakkatli diplomatik temas ve atlatılan badirelerden sonra şimdiki Vlora olan Avlonya’ya ulaşır ve Arnavutluk’un bağımsızlık bildirgesini ilan eder.
İsmail Kemal İstanbul’dan ayrıldıktan hemen sonra gıyabında idam kararı ilan edilerek tüm malvarlığına el konulmuştu.
Türkiye Cumhuriyeti
Arnavutluk’un ulus devlet olarak bağımsızlığının ilanı ile Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşu arasında tarihi benzerlikler mevcuttu.
Her iki ulus da işgalcilere karşı, yurt saydıkları topraklarda milli birlik ve bağımsızlığı önceleyerek ülke bütünlüğünün temel alındığı devletler kurmuştur.
Mustafa Kemal, İmparatorluğun çözülmeye başladığı, Anadolu’nun dört bir yandan yedi düvelin işgaline uğradığı günlerde, İsmail Kemal’den tam yedi yıl sonra, kafasında özgürlük ve devlet kurma fikriyle İstanbul’dan Bandırma Vapuru ile Anadolu’ya geçmiş ve 19 Mayıs 1919’da Samsun’dan başlattığı milli direnişi 29 Ekim 1923’de Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanı ile taçlandırmıştı.
Arnavutluk, Osmanlı İmparatorluğun parçalanma sürecinde, Türkiye Cumhuriyeti’nden 11 yıl önce kurulmuştu. Yüzüncü yaşını görkemli törenlerle, 11 yıl önce 2012’de kutlamıştı.
Tiran’daki bir toplantı salonunun duvarlarında asılı iki tarihi portre, aynı mecliste görev yapıp bağımsız devletler kuran, aynı kaderi paylaşmış iki milli liderin zaferlerini hatırlattı.
Arnavutluk’un bağımsızlığını ilan eden İsmail Kemal ve Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Mustafa Kemal, muhtemelen baş başa meşakkatli milli mücadele yıllarının, ayrılıkların hüzün dolu sohbetini yapmaktaydı…
Not: Bu makalemiz, 105. yılında yayın hayatını sonlandırmak zorunda kalan Türkiye’nin en eski yerel gazetesi Yeni Adana’da (22 Haziran 2021) yayınlanmış, Arnavutça çevirisi daha sonra (25 Kasım 2022) Arnavutluk Cumhuriyeti’nin 110. kuruluş yıldönümünde ulusal Telegraf gazetesinin özel sayısında yer almıştır. (Yukarıdaki fotoğraf)
