Türkiye Kadın Millî Voleybol Takımı’nın başarılarıyla övündüğümüz bu dönemde saygıyla anılması gereken çok önemli bir kadın var.
O kadın Sabiha Rıfat (Ecebilge) Gürayman.
Gürayman, Cumhuriyetin öncü kadınlarından kabul ediliyor çünkü hem Türkiye’nin ilk kadın inşaat mühendislerinden hem de Fenerbahçe Spor Kulübü’nün ilk kadın voleybolcusu, üstelik erkek takımının kaptanlığını yapmış bir kadın. Sadece bunlar değil, diğer bazı alanlarda da ilkleri başarmış “devrimci” bir kadın Sabiha Güreyman.
Çarpıcı öyküsü şöyle:
1910 yılında Manastır’da doğdu. Babası yüzbaşı Rıfat Bey, Hareket Ordusu ile İstanbul’a gelen subaylardandı. İstanbul’a gedikten sonra aldığı görev üzerine ailesini Manastır’dan getirtti ve Üsküdar’a yerleşti. Aile Kurtuluş Savaşı yıllarında önce Biga’da, daha sonra işgal altındaki İstanbul’da yaşadı. Sabiha Hanım ilköğrenimini Beşiktaş Esma Sultan İlkokulu’nda yaptı. 1925’te Nişantaşı Kız Ortaokulu’ndan mezun oldu, ardından İstanbul Kız Lisesi’ne devam etti.
1927’de Mühendis Mekteb-i Âlîsi’ne (bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesi) girdi. O yıl ilk defa kız öğrenci alan okulun ilk kız öğrencisi idi. Üniversite yıllarında voleybol sporu ile ilgilenen Sabiha Rıfat Hanım, o tarihte yönetmeliğin izin vermesi sayesinde Fenerbahçe erkek voleybol takımında forma giydi (1928 ) Fenerbahçe taraftarları kendisine “Uçan Parmaklar” ismini taktı.
Fenerbahçe Spor Kulübü’nün internet sayfasında kendisinden şöyle söz ediliyor:
“1928 yılında Fenerbahçe Spor Kulübü tarafından kurulan ve rakipsizlik nedeniyle kapanan Türkiye’nin ilk kadın voleybol takımının kaptanıydı. Fenerbahçe Erkek Voleybol Takımı’nın bir oyuncu eksik kalması üzerine takıma alındı ve tüm kupaları topladı. Lakabı ‘Uçan Parmaklar’dı.”
Sevecen Tunç ise bu konuda şunları yazıyor:
“Sabiha, sarı lacivertlilerin şampiyonluğunda pay sahibi olur. Şampiyonluğun ardından çıkan bir haberde bu büyük olay şu sözlerle kayda alınır:
Fenerbahçe takımının hususiyetlerinden biri de oyuncuları arasında Sabiha Rıfat Hanım’ın bulunmasıdır. Sabiha Hanım, erkeklerle birlikte cemi [toplu] bir resmi sporlara iştirak eden ilk hanım olduğu için, Fenerbahçe’nin bu yeniliği, spor tarihimizde başlı başına bir inkılap teşkil etmektedir. Sabiha hanım, şampiyon arkadaşları arasında oynamaya layık olduğunu gösteren bir nüfuzu nazar göstermektedir.
Fenerbahçe Kulübü Genel Sekreteri Hayri Celalettin Bey’in Sabiha’ya gönderdiği teşekkür mektubu da bu devrimci girişimini tarihe not düşecektir:
“Bu memlekette ilk defa cem’i bir sporda erkek arkadaşlarla beraber olarak oynamak suretile gösterdiğiniz teceddüt [yenilik] ve muvaffakiyetten [başarıdan] dolayı sizi Fenerbahçe gençliği ve heyet-i idaresi namına hararetle tebrik ederim efendim.”
***
1933 yılında mühendislik eğitimini tamamladı, Melek Hanım ile birlikte okuldan mezun olan iki kız öğrenciden birisiydi.
Çalışma hayatına Ankara Bayındırlık Müdürlüğü’nde başladı, daha sonra Bayındırlık Bakanlığı’na geçti. 1933-1934 yıllarında Ankara’nın Erzurumçeşmesi ve Kabaküllük semtlerindeki iki ortaokulun projesini yaptı. İlk defa, Ankara-Beypazarı karayolunun 86. kilometresine yapılan köprünün inşaatında aktif olarak görev aldı. “Anadolu’da köprü inşa eden ilk kadın mühendis” unvanını bu görevi sırasında kazandı. Asıl adı Karboğaz olan köprü, yapımında bir kadın mühendisin çalışmış olması nedeniyle yöre halkı tarafından “Kız Köprüsü” olarak isimlendirilmiştir. Sabiha Hanım meslek hayatı boyunca ülkenin değişik yerlerinde birçok okul, hükûmet konağı ve resmi binanın yapımında görev aldı. 1939 yılında okul arkadaşı olan yüksek mühendis Remzi Gürayman ile evlendi. Evlenmeden önceki soyadı “Ecebilge” olan Sabiha Hanım evlilikle “Gürayman” soyadını aldı.
1941’de Koordinasyon Bürosu ile TBMM inşaatının kontrol şefiklerinde bulundu. Anıtkabir‘in inşaatının kontrol şefi Ekrem Demirtaş’ın 29 Aralık 1945’te görevinden ayrılmasıyla bu pozisyona geçti ve inşaatın sonuna kadar on yıl boyunca bu görevi sürdürdü.
İnşaatı ziyarete gelenlerin karşısına yapının sorumlusu olarak her zaman o çıktı. Anıtkabir inşaatında bir kadın mühendisin görev alması dünyada ilgi uyandırmış; Yunanistan Başbakanı Venizelos kendisini “Hayatımda ilk defa böylesine büyük bir işin başında bir kadın görüyorum. Sizi tebrik ederim” diyerek kutlamıştır.
Gürayman, TBMM ve Anıtkabir inşaatları sırasında İsmet İnönü, Celal Bayar ve Adnan Menderes’le de sık sık bir araya geldi.
Atatürk‘ün naaşı nakledildikten sonra Anıtkabir Millî Eğitim Bakanlığı’na devredilince Sabiha Hanım Millî Eğitim Bakanlığı Teknik Müşavirlik kadrosuna getirildi. Bu görevden 1963 yılında kendi isteğiyle emekli oldu.
1993’te eşini kaybettikten sonra İzmir’e yerleşti. Çocuğu olmayan Sabiha Hanım, maddi varlığını şehit çocuklarının eğitim masraflarını karşılamak üzere İstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı’na ve Fevzi Akkaya Temel Eğitim Vakfı’na bağışladı. 4 Ocak 2003 tarihinde öldü. Doğançay Mezarlığı’na defnedildi.
İnşaatı sırasında başmühendisliğini yaptığı Anıtkabir’in Hürriyet Kulesi’nde bir fotoğrafı sergileniyor.
Not: Yazıda Wikipedia ve değişik internet kaynaklarından yararlanılmıştır.
