ABD’li gazeteci Brawley Benson’ın Moscow Times gazetesinde yayımlanan yazısı:
ABD Başkanı Donald Trump’ın hem Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin hem de Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski ile yürüttüğü diplomatik girişim, şu ana kadar savaşan tarafların barış için öne sürdüğü temel şartlar arasındaki uyumsuzluğu gidermek adına pek bir sonuç vermedi.
Ancak taraflar kalıcı bir barış anlaşmasına varabilse bile, Kiev’i karamsar yapan başka bir gerçek var: Moskova’nın geçmiş barış anlaşmaları.
Ukrayna’nın düşüncesini şekillendiren unsur, Rusya’nın yeterli Batı güvenlik garantileri sağlanmadığı takdirde yeniden işgal edebileceği korkusu.
Uzmanlar, bir barış anlaşmasına varılsa bile Rusya’nın anlaşmaların şartlarını esnetme ya da doğrudan ihlal etme yönündeki geçmiş eğiliminin, Moskova’nın gelecekteki herhangi bir anlaşmaya bağlı kalma yeteneğine dair şüphe uyandırması gerektiğini belirtti.
Çeçen savaşları
Modern Rusya’nın tartışmalı barış anlaşmaları tarihi, Sovyetler Birliği’nin dağılmasını takip eden kaotik yıllara kadar uzanıyor.
1991 kışında Çeçenistan İçkerya Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan ettiğinde, Moskova kendisini stratejik açıdan önemli Kuzey Kafkasya bölgesinde ciddi bir krizin içinde buldu. Hareketi gizli yollarla engellemede üç yıl başarısız olan Devlet Başkanı Boris Yeltsin, ayrılıkçıları etkisiz hale getirmek için kara ve hava operasyonu emri verdi.
College of Holy Cross’da profesör olan ve Çeçenistan savaşları üzerine uzmanlaşan Marat İlyasov’a göre, Rusya bu çatışma sırasında bugün Ukrayna’da yürüttüğü savaşın arkasındaki “güvenlik tehdidi bastırma” stratejisini ilk kez uyguladı.
İlyasov, “Rusya, Gürcistan’da yaptığı şeyi Ukrayna’da da yaptı. Ama her şeyin kökeni Çeçenistan’a dayanıyor” dedi
İlyasov, 1990’larda Çeçenistan’da yaşarken Rusya’nın başkent Grozni’yi ağır top ateşiyle vurduğunu ve “anayasal düzeni, kanunu, nizamı ve barışı yeniden tesis etmek” amacıyla 40 bin asker gönderdiğini anlattı.
Savaş iki yıl sonra sona erdiğinde, çoğunluğu sivil olmak üzere 50 binden fazla insanın hayatına mal oldu.
Birinci Çeçen Savaşı’nın sona ermesini iki anlaşma işaret ediyor: 1996 Hasavyurt Mutabakatı ve 1997 Rusya-Çeçenistan Barış Antlaşması.
Her ikisi de anlaşmazlıkların şiddet yoluyla çözülemeyeceğini öngörüyordu. Özellikle ilki, “hiçbir meselenin silahlı güç kullanımı ya da kullanım tehdidiyle çözülemeyeceğini” açıkça belirtiyordu.
Bir süreliğine bu anlaşmaların tarafların büyük şikâyetlerini yatıştırmaya yeteceği düşünülmüştü. Ancak Çeçenistan’ın bağımsızlığı meselesi açıkta kaldı ve üç yıl sonra, yeni Başbakan Vladimir Putin’in talimatıyla, Rusya bölgeyi ülke çapına yayılan terörizmin kaynağı olduğu gerekçesiyle yeniden işgal etti.
İlyasov’a göre, 1999’daki İkinci Çeçen Savaşı’nın başlangıcı, ilk savaşı bitiren anlaşmaların açık bir ihlalini oluşturuyordu.
İlyasov, “Rusya barış anlaşmalarının koşullarını ihlal etti, bu kesin. Evet, güvenlik sorunları vardı, ancak çözülemeyecek sorunlar değildi ve bu sorunlar ikinci bir savaş gerektirecek kadar da büyük değildi.”
Moskova, iktidardaki hükümetle müzakere etmek yerine on yıl sürecek bir saldırı başlattı; bu süreç binlerce insanın daha ölümüne yol açtı ve sonunda Kremlin yanlısı Kadirov ailesinin iktidara gelmesiyle sonuçlandı.
İlyasov’a göre Çeçenistan deneyimi basit bir gerçeği gösteriyor: Moskova bir bölgeyi güvenlik tehdidi olarak görüyorsa, hiçbir anlaşma Rusya’yı yeniden işgal etmekten alıkoyamaz:
“Eğer Ukraynalılar ülkelerini şu anki haliyle korumak istiyorlarsa, hiçbir barış anlaşması onlara bunu sağlamayaz.”
İlyasov, Rusya’nın ilhak ettiği Ukrayna topraklarını geri verme konusundaki isteksizliğine atıfta bulunarak, “Eğer Ukrayna bir barış anlaşması elde ederse, bu birkaç yıl sürebilir ama Ruslar geri döner” dedi.
Rusya, Çeçenistan’daki operasyonunu bitirmeden önce, Kafkasya’da başka bir çatışma patlak verdi.
Ağustos 2008’de Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Saakaşvili, ayrılıkçı Güney Osetya’da Rusya destekli güçlere karşı ordusunu harekete geçirdi.
Rusya, bölgeye asker göndererek karşılık verdi. Dönemin Devlet Başkanı Dmitriy Medvedev, bu adımı “soykırımı önlemek” amacıyla attıklarını söyledi. Bu, Moskova’nın daha sonra Ukrayna’yı topyekûn işgalini haklı çıkarmak için de kullandığı bir söylemdi.
Beş gün süren çatışmanın ardından Rusya-Gürcistan savaşı, Trump ve Putin’in Ukrayna için öngördüğü türden kapsamlı bir barış anlaşmasıyla değil, “Altı Maddelik Plan” olarak bilinen aceleyle düzenlenmiş bir ateşkesle sona erdi.
Bu planın hükümleri arasında çatışmaların sona ermesi ve insani yardımın akışına izin verilmesi yer alıyordu ve bugün hâlâ savaşı durduran bağlayıcı anlaşma konumunda.
Ancak imzalanmasının ardından geçen yıllarda, Gürcistanlı uzmanlara göre, Moskova planın özellikle beşinci maddesini ihlal etti. Bu madde, Rus askerlerinin “çatışmalar başlamadan önceki pozisyonlarına geri çekilmesini” öngörüyordu.
Bunun yapılabilmesi için Moskova’nın askerlerini Güney Osetya’nın büyük bölümünden çekmesi gerekiyordu ki bu da Tiflis üzerinde önemli bir baskı aracını kaybetmesi anlamına geliyordu.
Savaş sırasında Gürcistan İçişleri Bakanlığı’nda üst düzey görevde bulunan Şota Utiashvili, Altı Maddelik Plan’ın, Gürcistan’ın o dönemde elde edebileceği en iyi anlaşma olduğunu söyledi.
Utiashvili, “Masada çok fazla seçenek yoktu. Rusların kontrol ettikleri toprakları ellerinde tutmaya devam edecekleri gayet açıktı” dedi.
Birkaç yıl içinde Gürcistan’ın deneyimi, Donbas’taki çatışmaların patlak vermesi ve çok taraflı anlaşmaların 2022’de Ukrayna’nın topyekûn işgalini önleyememesiyle gölgede kaldı.
Amerikalı ve Avrupalı yetkililer, şimdi savaşın sonlandırılması için bir sonraki adım olarak Putin ve Zelenski arasında ikili bir zirveyi zorluyor.
Savaştan sonra Rusya ile barış görüşmelerini de yürüten Utiashvili, Gürcistan’ın bu noktada verebileceği en önemli dersin Batı’dan alınacak güvenlik garantilerinin önemi olduğunu, Rus yetkililerin ise bu konuda şimdiden şüphe belirterek şunları söyledi:
“Şu anda asıl önemli olan anlaşmanın maddeleri lafzı değil çünkü Rusya anlaşmayı güvenle bozabileceğini hissederse, bozacaktır. Asıl mesele, Ukrayna için güvenlik garantilerinin gücüdür. Ukrayna halkı, Rusya yeniden saldırdığında süvarilerin yardıma geleceğini ve kendi başlarına bırakılmayacaklarını bilmek zorunda.”
Fotoğraf: Giorgi Abdaladze
İlgili yazı:
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
.jpg){kind=link}