İran’daki bugün rejimin kurucusu olan Ayetullah Humeyni (1902–1989), 20. yüzyılın en etkili siyasi-dini liderlerinden biriydi.
İsrail gizli servisi Mossad’ın, İslam Devrimi öncesinde Humeyni’ye fazla tehlikeli görmediği için suikast düzenlemeye yanaşmadığı yıllar sonra ortaya çıktı.
Humeyni 1902 yılında İran’ın Humeyn kentinde doğdu. Dini eğitimini Kum ve Necef medreselerinde aldı. Fıkıh, kelam, ahlak ve siyaset felsefesi konularında yoğunlaştı, İslam hukukunda uzmanlaştı; “Ayetullah” ve ardından “Ayetullah-ı Uzma” ünvanlarını aldı.
1960’lı yıllarda İran’da iktidarda olan Batı yanlısı Şah Muhammed Rıza Pehlevi’ye karşı sert bir muhalefet yürüttü. 1963’te “Beyaz Devrim” adıyla anılan modernleşme reformlarına karşı çıktı ve Batı etkisine, laikleşmeye ve ABD ile ittifaka sert eleştiriler yöneltti.
Bu muhalefeti nedeniyle 1964’te önce Türkiye’ye, sonra Irak ve Fransa’ya sürgüne gönderildi. Humeyni, sürgündeyken özellikle Fransa’dan mesajlarını kasetlerle ve bildirilerle İran halkına ulaştırmayı başardı. Böylece Şah rejimine karşı kitlesel ayaklanmalar büyümeye başladı. 1 Şubat 1979’da sürgünden dönüşü halk tarafından büyük coşkuyla karşılandı. Hemen 10 gün sonra, 11 Şubat’ta Şah rejimi devrildi ve İslam Cumhuriyeti kuruldu.
Devletin hem dini hem siyasi lideri olarak geniş yetki sahibi oldu. Kurulan teokratik sistemde, Meclis, Cumhurbaşkanı ve yargı gibi kurumlar olsa da en yüksek otorite dini liderde yani Humeyni’deydi.
Humeyni iktidarda kaldığı sürece ABD ve İsrail’e karşı son derece sert bir söylem kullandı. En ünlü sözlerinden biri “ABD hiçbir şey yapamaz”dı. 1979’da ABD Büyükelçiliği işgali ve rehine krizi onun döneminde yaşandı. Humeyni, “Ne Doğu ne Batı, sadece İslam” sloganıyla İran’ı bağımsız bir eksene oturtmaya çalıştı.
1980–1988 yılları arasında İran-Irak Savaşı yaşandı; bu savaş Humeyni’nin liderliğinde sonuna kadar devam etti.
3 Haziran 1989’da hayatını kaybeden Humeyni’nin cenazesine milyonlarca kişi katıldı. Ölümünün üzerinden 35 yıl geçmesine rağmen ülkede hâlâ güçlü bir figür.
Birkaç yıl önce Netflix’te yayınlanan ““Bilinmeyen Yönleriyle Mossad” belgeselinde Humeyni ile ilgili çarpıcı bir bilgiye yer verildi.
Dizide söyleşi yapılan bir Mossad ajanı, İran İslam Devrimi öncesi bazı İranlıların Mossad’ın Humeyni’yi öldürmesini istediğini ancak kendisinin “Bu dünyanın jandarması biz değiliz” diyerek teklifi kabul etmediğini anlatıyor ve hâlâ bunun pişmanlığını yaşadığını söylüyor.
İlgili yazılar:
***
Medya Günlüğü sosyal medya hesapları:
