Bugün Azerbaycan’ın 3 kadın milli kahramanından üzerinden Türk kadınının tarihin her anında ve Türk’ün var olduğu her coğrafyada nasıl aynı karakteri gösterdiğine bakmaya çalışacağız.
Öncelikle Halide Edip Adıvar, Türk edebiyatının büyük ismi olmasının yanı sıra önemli bir aydındır da. Adını Sultanahmet mitingi ile Türk toplumunun hayatına bir daha silinmeyecek halde yazdırmıştır. Kendisi Cumhuriyetimizin kuruluşundan sonra Ulu Önderimiz Atatürk ile fikir ayrılığına düşse bile milli mücadele sırasında “Türk’ün ateşle imtihanını” Yüce Önderimize bağlılık içinde yaşamıştır. İstanbul’un işgaliyle artık burada kalınamayacağı belli olunca Kuvayımilliye’nin koruma ve iştirakıyla Ankara’ya geçmiştir. Kendisi, Padişah tarafından Atatürk ve 6 arkadaşı için çıkarılan idam fermanı listesinde de yer almıştır. Ankara’ya geçmesiyle Ulu Önderimizin yine emriyle burada Yunus Nadi ile birlikte Anadolu Ajansı’nın kuruluşu için çalışmalara başlar. Anadolu Ajansı’nın başta Atatürk ile birlikte kurucularından biri olur. Ayrıca bu ajansın isim annesidir.
Bu ajans kurulmadan önce Yunus Nadi’yle görüşen Halide Edip Adıvar, ona ajansın ismi konusunda önerilerde bulunmuştur. İfade edilen önerilerinde “Türk Ajansı, Ankara Ajansı, Anadolu Ajansı” adlarını belirtmiş, “daha da bulunabilir” demiştir. Yunus Nadi “Anadolu Ajansı” olabileceğini belirtince; Halide Edip de, “Evvela kendini ve mümkünse bütün vatanı kurtaracak olan Anadolu’dur O halde kararımızı vermiş olalım Anadolu Ajansı…” demiş ve Nadi de kabul etmiştir. (1)
Bu yazımda ve genelde benim Türk tarihiyle ilgili bir tezim şudur ki, “Türk tarihinde Türk devletleri kurucu hakanlarıyla, başbuğlarıyla, yaşanan olaylarıyla birbiriyle kimi zaman organik, kimi zaman ise doğa üstü denecek şekilde kopmaz bir zincirin parçasıdır. Anadolu Ajansı’nın kuruluşundan tam 53 yıl sonra yine bir Türk devletinin kuruluş arifesinde bir Türk ajansı kurulmuştur. Bu ajans o gün adı Kıbrıs Türk Federe Devletinin resmi haber ajansı “Türk Ajansı Kıbrıs yani TAK’tır.” Bu ajansın adı Türk Ajansı’dır ya, 53 yıl sonra Halide Edip’in bir önerisi daha onun önerisini değerlendirmek amaçla yapılmış olmasa dahi doğa üstü şekilde gerçek olmuştur. 53 yıl sonra bir başka Türk devleti kuracağı resmi ajansa onun önerilerinin arasında yer alan “Türk Ajansı” Kıbrıs adını vermiştir.
Ayrıca biliyor musunuz, bu ajansın kurucusu kendisini kitaplarından tanıyabildiğimiz Sait Terzioğlu da bir savaş muhabiriydi. Kurucusu olduğu Türk Ajansı 21 Aralık 1973 tarihinde Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi’nin kendi ulusal haber ajansına sahip olma gerekliliği hissetmesi ve Kıbrıs Türk halkının sesini dünyaya duyurması amacıyla ilk bültenini yayınlayarak faaliyete başlamıştır. Sait Terzioğlu’nun kurucu müdürlüğünü yaptığı TAK, bir daktilo ve birkaç haber ile hizmete geçmiştir. Aynı Anadolu Ajansı’nın kuruluşundaki gibi. Aynı Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından önce yaşanan süreç gibi…
Halide Edip Adıvar da ilk ordu sözcüsü, ilk savaş muhabirlerimizden, ilk kadın savaş muhabirimizdir.
Sait Terzioğlu da dünyanın birçok yerinde savaş takip etmiş bir savaş muhabiridir. Türk tarihinde bu kırılmaz zincirin örneklerini arttıracak birçok olay olsa da, onları daha sonraki yazılara bırakarak gelin Halide Edip Adıvar’ı Kurtuluş Savaşı sonrası çavuş rütbesiyle terhis oluşuna bakalım…
Halide Edip milli mücadelenin en ölüm kalım günlerinde, hayatının en kritik kararlarından birisini verir. Atatürk’e bir mektup yazarak orduya ‘asker’ olarak gönüllü katılmak istediğini bildirir. Atatürk de bu isteği kabul eder. (2)
Halide Edip Adıvar gerçekten Sakarya’da savaşmakta olan orduya katılmıştır. Yazıcı ‘er’ rütbesiyle cephede silah, asker ve nakil faaliyetlerini raporlama görevini ifa etmiştir. Bu bağlamda yine bazı raporları bizzat Atatürk’e vermiştir. Sakarya Savaşı’nda ise Atatürk ile aynı kareye girmiştir.
Fotoğrafta bilinmeyen detay
Milliyet’ten Cevdet Cantürk’ün haberine göre, Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’yı ileride Zafer Tepe adını alacak yerde gösteren ve 10 Eylül 1921’de çekilen bu fotoğraf çok önemlidir. Çünkü bu karenin sağ köşesinde bir kadın gözükmektedir. Bugüne kadar genellikle kırpılarak yayımlanan fotoğraftaki kadın Halide Edip’tir. Halide Hanım, ‘Türk’ün Ateşle İmtihanı’ isimli kitabında tam o anı anlatır. Atatürk’ün tepede savaşı seyreden Halide Edip’e bakarak, “Gelin Hanımefendi, harp ediyoruz! Duatepe’ye taarruz ediyoruz” dediği an işte bu sahnedir. (3)
Bu savaş ile kendisine onbaşı rütbesi verilen Halide Edip Hanım, savaş sonunda “çavuş” rütbesiyle ordudan terhis olmuştur.
Sadece Halide Edip değil, Türk tarihi kadın kahramanlarıyla da şekillenmiştir.
Türk tarihi eski inançlarında güneş- ene yani “Güneş Ana” diye andıkları kadın Tanrıça figüründen yine koruyucu kadın ruh Umay’a, Kyros’u yenen Saka Kraliçesi Tomris’ten Alp Kadın figürüne kadar sayısız kadın kahramanlarıyla şekillenmiştir. İşte bunun için Atatürk’ün kadınlar için gerçekleştirdiği devrimler de Türkleri tarih-i aslına iadedir. Atatürk’ün fikir babası Ziya Gökalp de Türk devrimini “Türk’ün özlerine dönüşü” olarak ifade etmiştir. Hatırlayalım, Atatürk de bu şekilde Türk devriminin karakterini “Türkiye bir maymun değildir ve hiçbir milleti taklit etmeyecektir. Türkiye ne Amerikanlaşacak, ne de Batılılaşacaktır; o sadece özleşecektir” sözleriyle nitelendirmiştir. (4)
Yine Gökalp’e göre Türk tarihinde kadının konumuna ilişkin sözleri de Türk devriminin amacına teyit etmektedir. Gökalp; “Eski kavimler arasında hiçbir kavim Türkler kadar kadın cinsiyetine hak vermemişler ve saygı göstermemişler” derken, “Türkçülüğün Esasları” eserinde “Dünyanın en demokrat kavmi eski Türkler olduğu gibi, en feminist nesli de yine eski Türklerdir” demiştir. İşte bana göre Tanrı’nın seçmiş olduğu millet Türkler, her nerede yaşadıysa aynı kahramanlığı göstermiştir. Bu sayfalardan biri de Azerbaycan’da yaşanmıştır…
Devam edecek…
Özer Arslanpay-Uluslararası İlişkiler Uzmanı/ Gazeteci Yazar
Orijinal manşet fotoğrafı: TRT Avaz
1-Özkaya, Y.(1985) “Milli Mücadele’de “Anadolu Ajansı”nın Kuruluşu ve Faaliyetine ait Bazı Belgeler.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi Cilt: 1, Sayı:2 Sayfa: (591).
2- Oda Tv (2014). “’Halide Edip’i o saflarda gösteremezsiniz”
3-Aydınlık , (2022) “O fotoğraftaki bilinmeyen detay: Gelin Hanımefendi, taarruz ediyoruz!”
4-29 Ekim günü Türk Ocağı’nda verilen baloya katılan Atatürk’e Associated Press Muhabiri Amerikalı Miss Dorothy Ring’in, “Türkiye hangi bakımlardan Amerikanlaşacak?” sorusuna Atatürk’ün verdiği cevap. (Atatürk Anlatıyor, https://www.ataturkanlatiyor.com/s417 )
Not: Yazı dizisinin ikinci bölümü Cumartesi akşamı yayınlanacak.
İlgili yazı:
