Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanlığı Diplomasi Akademisi Profesörü Vladimir Avatkov’un rt.com sitesinde “Nefretten aşka: Modern Rusya için Türkiye neden bu kadar önemli?” başlığıyla yayınlanan makalesinin çevirisi:
Rusya-Türkiye ortaklığı
Rusya ve Türkiye arasındaki ilişkiler tarihin büyük bölümünde gergin olmuştur. İki ülke arasında geçen 12 savaş bu gerçeğin kanıtıdır, ancak bugün Moskova ve Ankara’nın pek çok ortak noktası ve büyük bir iş birliği var.
Turizm
Turizm ikili iş birliğinin daima geleneksel ana taşıyıcısı oldu. 2021’de tüm Rus sınır ötesi turizm hareketliliğinin %24,6’sı Türkiye yolcusuydu, dahası seyahat acentelerine göre Rusya’da satılan paket turların %60’ının destinasyonu Türkiye’ydi.
Türkiye, Rus halkı arasında “her şey dâhil” turizmiyle bilinir. Bununla birlikte Ruslar her geçen yıl İstanbul’daki tarihi yerlere de artan bir ilgi gösteriyor. İlgi gören diğer yerler arasında başkent Ankara, antik İzmir’in arkeolojik mirası ve sıcak hava balonlarıyla fütürist görünümlü Kapadokya tepelerinin üzerinde yapılan gezileri sayabiliriz.
Unutmayalım ki Türkiye artık Rus yolcuları Avrupa’ya götüren uçuşlar için de bir aktarma üssü, zira kıta Avrupa’sındaki destinasyonların çoğuna sadece Türkiye üzerinden ulaşılabiliyor. Hava yolu istatistiklerine göre 2022’de Türkiye üzerinden transit uçuşların payı %59 oldu. Bir “Roma tatili” yapmanın zorlukları göz önüne alındığında, bu rakamın 2023’te daha da artacağını öngörebiliriz.
Son yıllarda iş amaçlı seyahatlerin en popüler varış noktalarında İstanbul (2022’nin başından bu yana) %77 ile başta gelirken, Antalya %14 ve İzmir %5 ile dikkat çekiyor. İstanbul Havalimanı’nın 2022’de Avrupa’nın en işlek havalimanı olması tesadüf değil. Gelecekte daha da hareketleneceği kesin!
Enerji iş birliği
Enerji sektöründeki ortaklık, Moskova ile Ankara arasındaki ilişkiler için sağlam bir temel oluşturan karşılıklı karlı projelerle şu aralar çokça odaklanılan bir alan. Türkiye’de hali hazırda iki Rus doğal gaz boru hattı faaliyet gösteriyor – Mavi Akım ve Türk Akımı. İlki Türkiye’nin iç pazarına enerji sağlamak için inşa edilmişken, ikincisi Güney ve Güneydoğu Avrupa’ya gaz ihracatı için tasarlandı.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yakın zamanda önerdiği yeni bir girişim ise Türkiye’yi Moskova’nın ihracat potansiyelini artırmak için kullanacağı bir enerji merkezi haline getirecek. Türkiye merkezinin sadece bir enerji tedariki alanı olması değil, aynı zamanda tarafsız bir gaz fiyatı düzenleme merkezi olarak hizmet etmesi bekleniyor.
İki ülke arasındaki gaz iş birliğine gelince, Türkiye’de yeni sahalar keşfedilmeden önce Rusya, ülkenin doğal gaz tüketiminin %60’ını karşılıyor ve yılda yaklaşık 27 milyar metreküp ihracat gerçekleştiriyordu.
Elektrik üretimindeyse Akkuyu Nükleer Santrali’nin (NGS) inşası Türkiye’de son dönemde yaşanan en önemli olaylardan biri oldu. Mersin’de Rus uzmanların yardımıyla inşa edilen santral 20.000 yeni iş olanağı yarattı. Santralin yakıtından Rusya sorumlu, Türkiye ise üretilecek elektriğin satış ve dağıtımını üstlendi. İki ülkenin liderleri, Sinop’ta ikinci bir NGS inşa etme olasılığını da görüştüler. İki santralin birlikte Ankara’nın elektrik enerjisi ihtiyacının %20’sini karşılaması bekleniyor.
Bir de rakamlara bakalım… 2022’de Rusya, Türkiye’ye 21 milyar metreküpten fazla gaz ihraç etti. Parasal olarak, enerji ihracatı yaklaşık %250 artarak 17 milyar dolardan 41 milyar dolara yükseldi.
İnşaat sektörü
Türk inşaat firmalarının Rusya pazarında özel bir yeri var. Rusya’da aralarında Rönesans İnşaat, Enka Holding ve IC İçtaş İnşaat’ın da bulunduğu 100 civarında Türk inşaat firması faaliyet gösteriyor. Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, Rusya’da Türk şirketleriyle imza altına alınan sözleşme portföyünün, toplamı 70 milyar doları aşan yaklaşık 2.000 projeye ulaştığını bildirdi.
Türkiye’deki Rusya ayak izi, ülkede Gazelle otomobillerinin montajı için bir araya gelen GAZ ile Türk Mersa Otomotiv arasındaki ortak bir projeyi de içeriyor.
Türk inşaat firmaları hem 2014 Kış Olimpiyatları hem de Rusya’da düzenlenen 2018 Dünya Kupası öncesinde büyük projelerde yer aldı ve Soçi’deki spor altyapısının geliştirilmesine önemli oranda katkıda bulundu.
Bu altyapı projeleri aynı zamanda Rusya ile Türkiye arasındaki insani bağları da geliştirdi Yatırım sürecine yaklaşık 20.000 işçinin dâhil olduğu Akkuyu NGS’yi ele alalım. Rus Rosatom öğrenci ve personel değişim programları yürüttü. 2022 yılında 24 Türk Nükleer Santral Tasarımı, İşletme ve Mühendislik bölümleri öğrencileri derecelerini alarak Mersin’de inşa edilen NGS’de çalışmaya başladı. Pek çok Rus mühendis, Türk mühendislerle temas kurmak ve Rusya’yı Türkiye ve ötesinde temsil etmek için bir fırsat olarak gördükleri projeye dâhil oldu.
Sanayi
Günümüzde her iki ülke de bir endüstriyel dönüşüm geçiriyor, kendi imalat sektörlerini geliştiriyor ve dışa bağımlılığı azaltıyor. Rusya, çok sayıda uluslararası yaptırımla böyle bir politikayı benimsemek durumunda kalırken, Türkiye’de iktidar partisi, ülkenin dış aktörlere olan bağımlılığını azaltmak amacıyla bu yolu seçti.
Rusya, büyük miktarda Türk tekstil ürünleri ithal ederek her zaman Türkiye’nin güvenilir ve istikrarlı bir ticari ortağı oldu, olmaya devam ediyor. 2022’de Türkiye, Rusya’ya tekstil ihraç eden ilk beş tedarikçi arasında yer aldı.
İki ülke arasında ticarete konu olan sanayi mallarının hacminde de artış yaşandı. 2022 yılında Türkiye’nin Rus kimyasalları ithalatı %62, kereste ve ağaç ithalatı ise %134 arttı. Toplamda, sanayi ürünleri o yıl Türkiye’nin Rusya’dan yaptığı ithalatın yaklaşık %20’sini oluşturuyordu.
Ticaret
Batı tarafından Rusya’ya uygulanan yaptırımların ardından Türkiye, Rusya’nın paralel ithalatı için önemli bir ticaret platformu haline geldi.
Bu, iki ülke arasındaki ticareti önemli ölçüde artırdı. 2021 ve 2022 yılların özet karşılaştırması şöyle:
Rusya-Türkiye ticaret hacminde %19,5 artış
Rusya’nın Türkiye’ye yaptığı ihracatta yüzde 17,6 artış
Rusya’nın Türkiye’den yaptığı ithalatta yüzde 24 artış
2023 yılının ilk çeyreğinde Rusya’nın Türkiye’den yaptığı ithalatta, artan ayçiçeği çekirdeği ve taze ürün alımları nedeniyle parasal olarak yıllık %62,8’lik bir artış yaşandı.
2022 yılında Türkiye’den Rusya’ya yapılan başlıca ihracat kalemleri şunlar oldu:
Taze ve kuru mandalina: %10
Dondurulmuş balık: %9,9
Şeftali: %9,2
Üzüm: %6,4
Diğer turunçgiller, taze ve kurutulmuş: %5,9
Yatırımlar
Moskova, Türk şirketlerle çok sayıda anlaşma imzaladı ve Rusya’daki Türk yatırımlarının toplam değeri son dört yılda %400 arttı. Rusya, Türkiye için yalnızca çok önemli ticaret ortaklarından biri değil, aynı zamanda sermaye yatırımları için de cazip bir pazar olmaya devam ediyor.
2022’de Türk yatırımcılar Rusya’da iki yeni üretim tesisi kurdu: sıhhi ve hijyenik ürünler için bir üretim tesisi ve bir örme kumaş fabrikası. Rusya’nın Türk tekstillerini ithal etmeye olan ilgisi göz önüne alan sektör oyuncuları Rusya’nın çeşitli bölgelerinde üretim tesisleri kurmakla ciddi şekilde ilgileniyor.
Rus şirketleri de Türkiye’de başlattıkları bir dizi demir çelik imalatı ve otomotiv montaj projeleriyle Türkiye’deki varlıklarını genişletiyor.
Eğitim
Rus eğitim sistemi 2016’dan bu yana ciddi bir dönüşüm geçiriyor. Aktif ve üretken bir öğrenci ve öğretim üyesi değişim programından yoksun olan eğitim sisteminin bu yönünün değişmesi gerektiği kaydedildi.
Rusya, öğrenci ve öğretim üyesi değişim programlarını artırmanın yanı sıra, ortak derece programlarının koşullarını optimize etmek için de çaba sarf ediyor.
Rusya Eğitim ve Bilim Bakanlığı, nükleer endüstri için bir dizi ortak eğitim programı geliştiriyor. Aşağıdaki üniversiteler, uluslararası öğrencilere nükleer bilim alanında lisans ve yüksek lisans dereceleri verme ve onlara ortak derece programlarına katılma fırsatı verme yetkisi alacak: Büyük Petro St. Petersburg Politeknik Üniversitesi, Moskova Ulusal Nükleer Araştırma Üniversitesi MEPhI, İstanbul Teknik Üniversitesi, ve Ankara’daki Hacettepe Üniversitesi.
Kültür
2019’da Türkiye ve Rusya karşılıklı olarak o seneyi kültür ve turizm yılı ilan etti. Rus ve Türk kültür bakanlıkları bir dizi sanat ve fotoğraf sergisiyle sanat ve zanaat etkinlikleri düzenledi. Ülkeler ayrıca, şüphesiz güçlü bir yumuşak güç aracı olan ve özellikle Türkiye’de revaçta ve etkili olan en popüler tiyatro ve sinema yapımlarını da değiş tokuş etti.
Hem Moskova hem de Ankara, kültürel miraslarını tanıtmaya ve özellikle turizm alanında ikili ilişkileri geliştirmeye kararlı. Nihayetinde, iki ulus arasındaki ilişkiler, bireyler arasındaki ilişkilerle tanımlanır ve başka bir ülkenin kültür ve geleneklerini otantik bir şekilde deneyimlemek kalıcı bir bağ kurmanın en iyi yoludur. Rusya Kültür Bakanı Vladimir Medinsky birçok kez Rusya ve Türkiye’nin vatandaşları arasında iyi, dostane ilişkiler geliştirmesi gerektiğini belirtti.
