1-Yargıdaki Can Atalay krizi nasıl başladı?
1-Gezi davası kapsamında, “Hükümeti devirmeye teşebbüse yardım etme” iddiasıyla 18 yıl hapis cezasına çarptırılan ve 25 Mayıs 2022’de tutuklanarak cezaevine konulan Can Atalay, 14 Mayıs 2023 seçimlerinde Hatay’dan milletvekili seçildi. Atalay, milletvekili seçildiğinde Yargıtay henüz Gezi davasındaki mahkûmiyet kararlarını onamamıştı. Avukatlar, Anayasa’nın “yasama dokunulmazlığını” düzenleyen 83. maddesi uyarınca Atalay’ın tahliyesini istedi.
Yargıtay 3. Ceza Dairesi, ilk olarak 13 Temmuz 2023 tarihinde bu talebi reddetti. Yargıtay, gerekçesinde hükümeti devirmeye teşebbüs suçunun “Anayasa’nın 14. maddesindeki durumlar” kapsamına girdiğini ve yasama dokunulmazlığından yararlanamayacağını bildirdi. Bunun üzerine Atalay, AYM’ye bireysel başvuruda bulundu. AYM İkinci Bölüm, 27 Eylül’de yaptığı açıklamada, Atalay’ın bireysel başvurusunu 5 Ekim’de görüşeceğini duyurdu. Yargıtay 3. Ceza Dairesi, bu duyurudan bir gün sonra Gezi davası kapsamında Atalay’ın cezasını onadı ve mahkûmiyet hükmünü kesinleştirdi. Bu kararın gerekçesinde Atalay’ın yasama dokunulmazlığından yararlanamayacağı bir kez daha belirtildi, AYM’nin var olan bir anayasa hükmünü yorum yoluyla değiştiremeyeceği savunuldu.
2-AYM’nin ilk ihlal kararında ihlal tezi neydi?
2-Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, 25 Ekim’de görüştüğü başvuruda, Can Atalay’a ilişkin 5’e karşı 9 oyla iki temel hakkın ihlal edildiğine karar verdi. Bu haklar, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkı oldu. Kararı, İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’ne gönderen AYM, kararında açıkça Atalay’ın infazının durdurulmasını ve tahliyesini istedi. Kararda, Anayasa’nın 14. maddesinin metninin, Anayasa’nın 83. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “Anayasanın 14. maddesindeki durumlar” ibaresinin yasama dokunulmazlığı dışında bırakılan suçların salt yargı organlarının kararlarıyla anlamlı bir şekilde belirlemeye ve böylece belirlilik ve öngörülebilirliği sağlayacak şekilde yorumlamaya elverişli olmadığı vurgulandı. “Anayasanın 14. maddesindeki durumlar” ibaresindeki belirliliği sağlama görevinin münhasıran kanun koyucuya ait olduğu belirtilen kararda, kanun koyucunun söz konusu ibarenin belirliliğini sağlamak için bugüne kadar yasal bir düzenleme yapmadığına dikkat çekildi. Kararda, “Anayasa’nın 83. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan ‘Anayasanın 14. maddesindeki durumlar’ ibaresinin belirliliğinin yargı kararları ile sağlanması seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkına bir müdahale oluşturacağı için anayasal olarak mümkün olmadığı gibi Anayasa’nın açıkça parlamentoya verdiği bir yetkinin de kullanılması anlamına gelecektir” denildi.
Buna karşılık Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin, Anayasa Mahkemesi’nin Ömer Faruk Gergerlioğlu içtihadına aykırı davrandığı, benzer ihlalleri önleme yükümlülüğünü yerine getirmediği; aksine başvurucunun anayasal haklarını -Anayasa’nın parlamentoya verdiği bir yetkiyi kullanarak- daraltıcı bir şekilde yorumlamak suretiyle ihlal ettiği vurgulandı. Kararda, “Seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarının korunmasına ilişkin temel güvencelere sahip, belirliliği ve öngörülebilirliği sağlayan anayasal veya yasal bir düzenlemenin bulunmaması nedeniyle başvurucunun Anayasa’nın 67. maddesinde güvence altına alınan seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşılmıştır” değerlendirilmesi yapıldı.
3-Yargıtay’ın AYM’ye karşı tezi ne oldu?
3-İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, AYM’nin kararını uygulamak yerine dosyayı Yargıtay 3. Ceza Dairesi’ne gönderdi. Daire de 8 Kasım’da AYM kararına uyulmamasına hükmetti. Kararı veren AYM üyeleri hakkında suç duyurusunda bulunan Yargıtay, AYM’yi “süper temyiz mahkemesi” olmak ve “yargısal aktivizm” yapmakla suçladı. Kararda, seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olması kaydıyla Anayasa’nın 14. maddesindeki durumların yasama dokunulmazlığı dışında kaldığı, Atalay’ın hükümeti devirmeye teşebbüse yardım suçundan mahkûm olduğu, bunun da Anayasa’nın 14. maddesi kapsamında sayılan suçlar arasında yer aldığı ve Atalay’ın bu nedenle yasama dokunulmazlığından yararlanamayacağı savunuldu. Aksi durumda ise Fethullah Gülen, Murat Karayılan ve Cemil Bayık gibi isimlerin milletvekili seçilmeleri halinde TBMM’ye girmelerinin önünün açılacağı öne sürüldü.
Yargıtay kararında ayrıca, AYM’nin yürürlükte bulunan Anayasa normunun uygulanmasını bireysel başvuru yoluyla ortadan kaldıracak veya işlevsiz hale getirecek şekilde bir karar vermesinin hukuken mümkün olmadığını savunuldu. Kararda, “Anılan maddede öngörülen faaliyetler konusunda, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyete yönelen tehdidin ağırlığı ile orantılı olacak bir biçimde içtihatta süreklilik ve istikrar ilkeleri de gözetilerek Anayasa koyucunun 14. maddede bilinçli bir tercihin ürünü olarak bıraktığı boşluğun, yargı kararları ile doldurularak belirli hale getirilmesi, ilgili Anayasa normunun yürürlüğünün ve işlevinin korunması bakımından hukuk devletinin bir gereğidir” değerlendirmesi yapıldı.
(DW Türkçe)
Yazının devamını okumak için tıklayın
