Fuad Safarov, Moskova
Rusya Çarlık ordusunun Azerbaycan asıllı eski subayı Sayad Bey Zeynalov’un, Kurtuluş Savaşı’na katılarak Doğu Cephesi’nde Kâzım Karabekir’in yanında savaştığı ortaya çıktı.
Rus devlet askeri arşivlerindeki belgelere göre, Zeynalov Birinci Dünya Savaşı’nda Kafkasya Müslümanlarından oluşan Dikaya Diviziya (Vahşi Tugay) birliğindeki Azerbaycan alayının komutanlarından biriydi.
Zeynalov 30 Ağustos 1886 tarihinde Azerbaycan’ın Gazah bölgesinde Agköynek köyünde doğdu. Belgede, “Zeynalov Yelizavetpol (bugünkü Gence-Gazah) bölgesindeki Gazah ili vatandaşıdır. 1914 yılında gönüllü olarak Tatar (Çarlık döneminde Azerbaycanlılara böyle deniliyordu) atlı alayına katıldı” bilgisi yer alıyor.
Belgeye göre, astsubay olarak Dikaya Diviziya atlı birliğinde görev alan Zeynalov, Birinci Dünya Savaşı’nda Avusturya-Macaristan ve Almanya cephelerinde savaşa katıldı. Savaşta gösterdiği kahramanlıklarından dolayı Aziz George Haçı ile ödüllendirildi. Bu madalya, Çarlık Rusyası’nda askeri cesaretin bir onur nişanıydı.
1917 yılında Çarlık Rusyası’nın dağılmasının ardından vatanına dönen Zeynalov, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Milli Ordusu’na katıldı. Azerbaycan’da Ermeni Taşnak silahlı çetelerine karşı mücadelede önemli rol oynadı.
Ama Sovyet döneminde kahraman olan Zeynalov’la ilgili saklanan ilginç bir tarihi ayrıntı var. Azerbaycanlı gazeteci İsmail Umudlu’nun Ayna gazetesindeki makalesine göre, Zeynalov 1920 yılında Karabağ’da Ermeni silahlı çetelere karşı mücadele ederken, Kızıl Ordu birlikleriyle de savaşmak zorunda kaldı. Fakat sayı bakımından yetersiz kalan Zeynalov’un atlı birliği, Karabağ’ın Cebrail istikametinden İran’a, oradan da Türkiye’ye çekilerek Doğu Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir Paşa’nın ordusuna katıldı. Doğu Cephesi, Kurtuluş Savaşı sırasında 1919-1921 yılları arasında Türk-Ermeni Savaşı (24 Eylül-2 Aralık 1920) dahil olmak üzere, Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya’da muharebelerin yaşandığı cepheydi. Azerbaycan askeri birliklerinden oluşan Zeynalov’un alayı, 29 Eylül 1920’de Sarıkamış’ın Ermeni çetelerinden temizlenmesinde önemli rol oynadı. Zeynalov, 30 Ekim’de Kars’ın kurtuluşunda 9. Kafkas Tümeni’nin bir parçası olarak kahramanca savaştı.
Zeynalov’un yakın akrabası, Rusya’nın Korolyov kenti Azerbaycan diasporası üyesi iş adamı Galib Yusubov da Medya Günlüğü’ne bu bilgileri doğruladı. Yusubov, “Sovyet döneminde Zeynalov hakkında konuşmak yasaktı. Ailemiz çok ızdırap çekti. Sovyetler dağılınca gerçekleri öğrendik. Akrabalarımız Zeynalov’un Türkiye’de Kurtuluş Savaşı’na katıldığını anlatıyordu. Gazah’daki anma plaketinde bu bilgi de yazılı. (Manşet fotoğrafı) Kahraman Zeynalov’la tüm aile olarak gurur duyuyoruz” dedi.
Kardeşinin ikna etmesiyle Ağustos 1921’de Kars’tan vatanına dönen Zeynalov’un Gazah’daki Sovyet istihbaratınca ifadesi alındı ancak vatanına gönüllü döndüğü göz önünde bulundurularak tutuklanmadı. Daha sonra çiftçilik yaparak ailesini geçindirdi.
Fakat 1937 yılında Sovyet yönetimi tarafından tutuklanarak sürgüne gönderildi. Rusya’nın en soğuk bölgelerinden Vorkuta’daki tutuklu kampında 1942 yılında hayatını kaybetti.
Kurtuluş Savaşı’nda Türkiye-Azerbaycan ilişkileriyle ilgili olarak Bayburt Postası sitesinde Cazim Gürbüz tarafından yazılmış bir yazı da var: https://www.bayburtpostasi.com.tr/kurtulus-savasi-nda-turkiye-azerbaycan-makale,7327.html
Qardaş: Azerbaycan Türkçesinde kardeş.
