Fuad Safarov, Moskova
Rusya Komünist Partisi yayın organı Pravda gazetesi, Kazakistan’da Adnan Menderes’in büstünün yapılması planına tepki gösterdi.
Gazetenin köşe yazarı Sergey Kojemyakin’in kaleme aldığı makalede, Kazakistan’da Sovyet dönemine ait bazı simgelerin ortadan kaldırılması, sokak ve cadde isimlerin değiştirilmesini eleştirildi. Kojemyakin, “Ayrıca, Türk devlet adamı Menderes’in büstünün açılması planlanıyor. Türkiye Menderes yönetiminde NATO’ya katıldı, ABD’nin topraklarında askeri üsler kurmasına izin verdi, Sovyet ve komünizm karşıtı politikalar izledi” dedi.
12 Temmuz 1960 tarihinde Menderes başkanlığındaki Türk heyetinin Moskova’yı ziyaret edeceği 11 Nisan’da, yani 27 Mayıs darbesinden çok kısa süre kamuoyuna duyurulmuştu.
Eski Moskova Büyükelçisi Halil Akıncı söz konusu ziyaretle ilgili Türk medyasına yaptığı açıklamada, 1950’li yıllarda başlayan kalkınma projelerine daha sonra Batı’dan yeterli destek bulamaması üzerine Menderes’in Sovyetler Birliği’ne yöneldiğini söylemişti. Akıncı, “Hem kredi imkânlarını değerlendirmek hem de sanayi hamlesi için Moskova’nın desteğini almak kolay olacaktı. Türkiye’nin nötr bir ülke olarak kalmasını isteyen Sovyetler her türlü desteği vermeye hazırdı. Ancak 1960 darbesi Menderes’in Sovyetler Birliği açılımını engelledi” demişti.
Yanlış analiz
O dönemdeki SSCB Ankara Büyükelçiliği’nin Menderes iktidarının devrilebileceği konusunda herhangi kuşku duymadığı ortaya çıktı. Aleksandr Yakovlev Vakfı’nın sitesinde yer alan arşiv belgesine göre, Tacik kökenli Sovyet akademisyen Bobocan Gafurov, SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri Leonid Brejnev’e mektup yazarak Asya ülkeleri ile ilişkilere önem verilmesini önerdi. Yapılan siyasi analiz, inceleme ve bilgi edinme çalışmalarının da eksik olduğuna işaret eden Sovyet akademisyen, 27 Mayıs’ı da örnek vererek “Türkiye’deki 1960 yılı darbesini hatırlatmak yeterli. O sırada elçiliğimiz, istihbarat kurumlarının iddialarının tam aksine Menderes rejiminin sağlam olduğunu savunmuştu” dedi.
Moskovskiy Komsomolets gazetesine konuşan Sovyet askeri istihbaratının (GRU) eski ajanı Leonid Medvedko ise, bir grup emekli Türk subayın Menderes’i devirmek için Moskova’dan yardım talep ettiği iddiasını ortaya atmıştı. Medvedko, yaptığı görüşmelerin ve emekli albayla aralarında geçen konuşmanın GRU’nun Türkiye’deki istihbarat şefi tarafından Moskova’da aktarıldığını belirtti. Medvedko, GRU merkezinin yaşananların Sovyetler Birliği’ni darbe aracılığıyla Türkiye’deki siyasi hesaplaşmaya sürüklemek isteyen Türk istihbaratının bir planı olabileceği kanısına vardığını ve kendisine emekli albayla teması acil olarak kesme talimatı verdiğini anlattı.
