Osmanlı sadrazamlarının çoğu sultanlarca öldür(t)ülmüştür.
Osmanlı Devleti’nde Kuruluş Dönemi 11, Yükseliş Dönemi 34, Duraklama Dönemi 82, Gerileme Dönemi 48 ve Çöküş Dönemi 117 olmak üzere toplam 292 sadrazam atandı. Aynı göreve birden fazla gelen sadrazamlar sayılmazsa, toplamda 218 farklı sadrazam görev yaptı. 623 yıl “hayatta kalan” Osmanlı Devleti’nde bu kadar çok sadrazamın görev yapmasının tek nedeni onların ya sık sık azledilmeleri ya da idam edilmeleridir.
5 Mart 1656 günü 4 saatliğine sadrazam olan Zurnazen Mustafa Paşa en kısa süre görevde kalan sadrazam olmuştur. 1364-1387 yılları arasında toplam 22 yıl sadrazamlık yapan Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa ise en uzun süre sadrazamlık yapmıştır. 4. Mehmed 18 sadrazam ataması ile rekoru elinde tutmaktadır. Bir sadrazam ataması ile 1. Bayezid ise bir istisnadır. Mehmed Said Paşa dokuz kez sadrazamlık yaparak eşsiz bir rekorun sahibi olmuştur.
Türk asıllı olan sadrazamlardan öldürülen yok mudur? Tabii ki vardır, 2. Mehmed (Fatih) Çandarlı Halil Paşa’yı öldürtmüştür.
Bu yazıya Türk asıllı olmayan sadrazamların yaşamlarıyla ilgili bir şeyler anlatmak için başladım, ancak her biriyle ilgili bir şeyler anlatsam yazı sanırım elli sayfayı aşacak. Bu yüzden onların yaşam öykülerinden çok, etnik kimlikleri dolayısıyla uğradıkları sonun acımasızlığına dikkat çekmekle yetineceğim. Aşağıda toplayabildiğim kadarıyla bu sadrazamların bir listesi var. Gözümden kaçanlar olmuştur, şimdiden herkesten özür dilerim. Benim listeme göre 104 tane sadrazam Türk asıllı değil ki bu çok doğal çünkü Osmanlı İmparatorluğu içinde birçok millet bulunuyor.
Savaşlarda veya köy baskınlarında esir edilerek ya da devşirme yoluyla ailelerinden koparılarak alınan çocuklar Müslüman ailelerin yanlarına verilerek belli bir yaşa gelmeleri sağlanıyor ve sonra da yetenekli olanlar devlet daireleri için yetiştiriliyordu. Tabii bunların sayısı toplama göre çok azdı. Bu yüzden de elit bir tabaka oluşturdukları söylenebilir. En zeki, en hırslı, padişaha en bağlı, en savaşkan vb. nitelikleriyle sivrilen bu insanlardan birkaçı da imparatorluğun idaresini üstlenmek gibi muhteşem bir görev icra etmek üzere seçiliyordu. Yani ödül büyüktü ancak işin sonunda ipin ucunda sallanmak ya da baltanın enseye inmesini beklemek veya çeşitli işkenceler sonucu öldürülmek vardı.
Osmanlı’da işler böyle yürürdü, muazzam bir disiplin vardı ama bu, uçsuz bucaksız toprakların egemenlik altına alınmasıyla sonuçlanınca o dönemde görülmemiş bir zenginliğe kavuşma olanağı doğururdu.
Yazıyı uzunluğu dolayısıyla iki bölüm halinde yayınlayacağım.
Türk asıllı olmayan sadrazamlar
Zağanos Paşa Rum veya Arnavut asıllıdır, 1453-56 yılların arasında sadrazamlık yapmıştır.
Veli Mahmud Paşa, Sırp asıllıdır, 1455-66 ve 1472-74 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Rum Mehmed Paşa Rum asıllıdır, 1466-1469 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
İshak Paşa devşirmelerden olup, Saruhanlı Paşayiğit’in kölesidir. İshak Paşa’nın İstanbul’un fethi sırasında Anadolu Beylerbeyi olduğu bilinmektedir. Fatih döneminde Anadolu Beylerbeyi olan iki İshak Paşa bulunduğu bilindiği için sonradan sadrazam olan İshak Paşa’nın gerçek hüviyeti ve aslı hakkında, sorun ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birisi İshak Paşa bin İbrahim olarak bilinen, babasının adı İbrahim olan Türk asıllı bir paşadır. Diğeri ise İshak Paşa bin Abdullah olarak bilinen ve Pomak asıllı bir devşirme olarak eğitilip yetiştirilen, II. Murat zamanında hazinedarlıktan vezirliğe yükselen bir paşadır.
Gedik Ahmed Paşa Arnavutluk’un Avlonya kentinde doğmasından dolayı Arnavut asıllı olduğu ileri sürülür, 1474-76 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Koca Davut Paşa Arnavut asıllıdır, 1483-97 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Hersekzade Ahmed Paşa Herzeg (dük) unvanıyla anılan, Güney-doğu Herzegovina (günümüzde Bosna-Hersek) hākimi olan Stefan Vukçiç-Koşaca’nın küçük oğludur. Küçük yaşta iken Osmanlı sarayına rehine olarak gönderildi. Hersek’in tümüyle Osmanlı devleti ülkesine katılması ile saray eğitimi alması kabul olunup Enderun’da yetişti.
Mesih Paşa Rum asıllıdır, Paleologos Hanedanına mensuptur, 1499-1501 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Hadım Ali Paşa (Atik Ali Paşa) Boşnak asıllıdır, 1501-1503 ve 1506-1511 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Koca Mustafa Paşa, Fatih döneminde Enderun’a alınarak yetiştirildi. Rum veya Frenk asıllı olabilir, 1. Selim döneminde 1511-1512 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Dukakinoğlu Ahmed Paşa Arnavut asıllıdır, Hristiyandır, 18 Aralık 1514 ile Mart 1515 tarihleri arasında 2,5 ay sadrazamlık yapmıştır.
Hadım Sinan Paşa, Boşnak asıllıdır, 18 Haziran 1515 ile 23 Eylül 1515 ve 26 Nisan 1516 ile 22 Ocak 1517 arasında iki kez sadrazamlık yapmıştır.
Yunus Paşa, Rum, Pomak, Sırp veya Hırvat asıllı olabilir, 23 Ocak 1517 ile 13 Eylül 1517 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Pargalı İbrahim Paşa (Makbul İbrahim Paşa veya Frenk İbrahim Paşa ya da öldürüldükten sonraki unvanıyla Maktul İbrahim Paşa) Rum, İtalyan veya Hırvat asıllı olabilir, 27 Haziran 1523 ile 15 Mart 1536 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Ayas Mehmed Paşa, Hristiyan Arnavut asıllıdır. 14 Mart 1536 – 13 Temmuz 1539 tarihleri arasında sadrazamlık yapmıştır.
Lütfi Paşa Arnavut asıllı olabilir, 13 Temmuz 1539 ile Nisan 1541 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Hadım Süleyman Paşa Macar kökenli olabilir, Nisan 1541 ile 28 Kasım 1544 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Damat Rüstem Paşa Hırvat asıllıdır, 28 Kasım 1544 ile 6 Ekim 1553 ve 29 Eylül 1555 ile 10 Temmuz 1561 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Kara Ahmed Paşa Arnavut asıllıdır, 6 Ekim 1553 ile 28 Eylül 1555 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Semiz Ali Paşa, Hersek sancağında Praca (Brazzo) (Osmanlı dönemi ismi: İvraca) kasabasında Pracic ailesinden Hüseyin adında bir poturun, yani Hristiyan Bogomil mezhebinde iken Müslümanlığı kabul etmiş olan bir kişinin oğludur. Çok iri, şişman ve uzun boylu olduğu için kendisine semiz, semin, kalın gibi lakaplar verilmiştir. 1561 1565 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Sokollu Mehmed Paşa (manşet görseli) Sırp asıllıdır, 28 Haziran 1565 ile 12 Ekim 1579 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Şemsi Ahmed Paşa Arnavut asıllıdır, 1579-1580 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Lala Mustafa Paşa Boşnak asıllıdır, 28 Nisan 1580 ile 7 Ağustos 1580 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Koca Sinan Paşa Arnavut asıllıdır, 3. Murad, 3. Mehmed dönemlerinde beş kez olmak üzere 8 yıl beş ay sadrazamlık yapmıştır.
Kanijeli Siyavuş Paşa Hırvat veya Macar kökenlidir, 1582-1584, 1586-1589 ve 1592-1593 yılları arasında üç dönem sadrazamlık yapmıştır.
Özdemiroğlu Osman Paşa Çerkes asıllıdır, 28 Temmuz 1584 ile 29 Ekim 1585 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Hadim Mesih Paşa, Bulgar asıllıdır, 1 Kasım 1585 ile 14 Nisan 1586 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Serdar Ferhad Paşa, Arnavut asıllıdır, 1 Ağustos 1591 ile 4 Nisan 1592 arasında sekiz ay ve 16 Şubat 1595 ile 7 Temmuz 1595 arasında dört ay sadrazamlık yapmıştır.
Damat İbrahim Paşa Boşnak asıllıdır, 3. Mehmed’in saltanatı döneminde 4 Nisan 1596-27 Ekim 1596, 5 Aralık 1596-3 Kasım 1597 ve 6 Ocak 1599-10 Temmuz 1601 tarihleri arasında üç kez, toplam üç yıl on bir ay yirmi yedi gün sadrazamlık yapmıştır.
Koca Sinan Paşa Arnavut asıllıdır, 3. Murad ve 3. Mehmed dönemlerinde (1580-1596) beş kez sadrazamlık yapmıştır.
Cığalazade Yusuf Sinan Paşa Ceneviz asıllıdır, 27 Ekim 1596 ile 5 Aralık 1596 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Hadım Hasan Paşa, Arnavut asıllı olabilir. 3. Mehmed’in saltanatı döneminde 3 Kasım 1597-9 Nisan 1598 tarihleri arasında beş ay altı gün sadrazamlık yapmıştır.
Cerrah Mehmed Paşa, devşirmedir ancak aslı bilinmemektedir, 9 Nisan 1598 ile 6 Ocak 1599 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Yemişçi Hasan Paşa, Arnavut asıllıdır, 10 Temmuz 1601 ile 24 Eylül 1603 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Malkoç Yavuz Ali Paşa, Bosnalı Malkoçeviç ailesindendir, 16 Ekim 1603 ile 26 Temmuz 1604 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Sokolluzade Lala Mehmed Paşa, Boşnak asıllıdır, 26 Temmuz 1604 – 21 Haziran 1606 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Boşnak Derviş Mehmed Paşa, Boşnak asıllıdır, 21 Haziran 1606 – 9 Aralık 1606 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Kuyucu Murad Paşa, Bosnalı Katolik bir ailedendir, 1. Ahmed döneminde 11 Aralık 1606 – 5 Ağustos 1611 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Nasuh Paşa, Arnavut asıllı olabilir, 1. Ahmed döneminde 5 Ağustos 1611 – 17 Ekim 1614 arasında sadrazamlık yapmıştır.
Yazının devamında buluşuncaya kadar herkese keyifli günler.
Görsel: tarihbilimi.net
