Ne kadar kızsak da, eleştirsek de, çoğumuz medyada ve özellikle sosyal medyada karşılaştığı haberi, bilgiyi genellikle hemen ‘doğru’ kabul etme eğilimindeyiz.
Doğruluğu kuşku götürdüğü çok açık olan bir bilgi dışında okuduğumuz ya da izlediğimizi ‘gerçek’ olarak kaydediyor, hatta savunuyoruz.
Özellikle sosyal medyada karşımıza çıkan bir fotoğrafı ya da falanca ülkeyle ilgili bir haberi ilginç buluyorsak sorgulamadan paylaşıyor ve yanlışın yayılmasına yardım ediyoruz.
Politikacıların, ünlülerin, dikkat çekmek isteyen kişilerin toplumdaki bu eğilimi kullanarak gerçeği istedikleri gibi eğip büktükleri sır değil.
Bu kişilerin açıklamaları, söyledikleri geniş kitlelere ulaşabiliyor, böylece yalan ya da yanlış bilgi kısa sürede yayılıyor. O bilginin gerçek olmadığını fark edenler ise seslerini duyuramıyor ve itirazları boşlukta kayboluyor.
Ama bir süredir internette yanlış bilgiyle mücadele etmeye çalışan siteler, hesaplar var.
Örneğin, dogrulukpayi.com, teyit.org, malumatfurus.org, yalansavar.org, dogrula.org bunlardan bazıları
Bunlardan dogrulukpayi.com politikacıların demeçlerinin doğruluğunu ölçmek amacını taşıyor.
malumatfurus.org kendini “Köşe yazarlarını yanlışlama girişimi” olarak tanımlıyor.
’Haber İhbar Hattı’ da bulunan dogrula.org’un yanlışlığını ortaya çıkardığı yalan habere bir örnek:
“İhbar olarak dogrula.org’a gelen bir haberde, videonun Çin’in Wuhan kentinde kurulan canlı hayvan pazarını gösterdiği iddia edildi. Türk bir YouTube kullanıcısı tarafından paylaşılan söz konusu video yaklaşık 500 bin görüntüleme ve binlerce yorum aldı. Ancak iddia doğru değildir. Video, Endonezya’nın Sulawesi adasında kurulan Langowan adlı bir pazarı gösteriyor.”
Kendini ‘gönüllü bir platform’ olarak tanımlayan yalansavar.org da amacını, “Sağlıklı bir toplum için elzem olan eleştirel düşünce alışkanlığını yaymaya katkıda bulunmak ve muhtelif asılsız iddiaları irdelemek” diye anlatıyor.
teyit.org ise amacını şöyle özetliyor:
“Yaygın bilinen yanlışlardan, sosyal medyanın gündemine oturan şüpheli bilgilere, medyanın gündeme getirdiği iddialardan, şehir efsanelerine birçok alanda doğrulama yaparak internet kullanıcılarının doğru bilgiye ulaşmasını sağlamak için çalışıyor. teyit.org böylece birincil haber kaynağı olarak interneti kullanan yurttaşların ve sivil toplum örgütlerinin çevrimiçi platformlarda hangi bilginin doğru, hangisinin yanlış olduğunu öğrenmesini sağlıyor. teyit.org eleştirel düşünme alışkanlığını kazandırmayı ve yeni medya okuryazarlığını artırmayı amaçlıyor.”
Sitenin gerçek olmadığını ortaya çıkardığı bazı iddialar da şöyle:
– Sosyal medyada yaygınlaşan fotoğrafın Covid-19 nedeniyle yaşamını yitiren Seyfi Al Cherkesi’nin, ölmeden önce oğlunu son görüşünü gösterdiği iddia edildi. Ancak iddia doğru değil.
– Senarist Birol Güven tarafından 3 Nisan 2020’de Twitter’dan paylaşılan bir videonun, Bodrum Yalıçiftlik’teki yaban domuzlarını gösterdiği iddia edildi. Ancak iddia doğru değil.
– Sosyal medyada paylaşılan bir videonun salgın sebebiyle evlerinden çıkamayan Diyarbakırlıların balkondan söyledikleri şarkıyı gösterdiği iddia edildi. Ancak video 13 Mart’ta İtalya’da çekilmiş.
– Sosyal medyada paylaşılan bir videonun, salgın sırasında Hong Kong’daki protestocuların yıktıkları 5G direklerini gösterdiği iddia edildi. Ancak görüntüler 2019 yazında çekilmiş.
– Sırbistan’da bir kişinin sokağa çıkma yasağını delmek için ağaç kılığında dışarı çıktığı iddia edildi. Ancak görüntüler 2016 yılında ABD’de çekilmiş.
– İsviçre’de bir kilisede koronavirüse karşı ezan okunduğu iddia edildi. Fakat video 2017 yılından.
– Kasım 2019’da Çin’in Wuhan kentinde görülen yeni koronavirüsün ortaya çıkışının, 5G teknolojisinin hayata geçişiyle bağlantılı olduğu iddia edildi. Ancak iddia bir komplo teorisine dayanıyor.
– Sosyal medyada paylaşılan ve WhatsApp’ta dolaşan bir haritanın Covid-19’un Türkiye’deki kentlere dağılımını gösterdiği iddia edildi. Ancak paylaşılan haritada kent bazında sunulan vaka ve ölüm sayıları gerçeği yansıtmıyor.
Kısacası, doğrulanmamış bilgi ve yalan haber bombardımanına tutulduğumuz bu çağda “yalansavar” ya da “yalan avcıları” diyebileceğimiz haber doğrulama platformları önemli bir görev üstleniyor.
Kaynaklar:
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/630656
Not: Bu yazı Medya Günlüğü’nde daha önce yayınlanmıştır.
