İngiliz oyun yazarı Patrick Hamilton 1938’de Gas Light kitabını yazdığında, kelimenin 21. yüzyılda bu kadar sık kullanılacağını muhtemelen tahmin etmiyordu. Amerika’nın en eski sözlük yayıncısı olan Merriam-Webster, yılın kelimesi olarak “gaslighting”i seçti.
Şirkete göre, sözlüğün web sitesindeki ‘gaslighting’ kelimesi aramaları 2022’de yüzde 1740 arttı.
Gaslighting, özellikle kişinin kendi çıkarı için bir başkasını kasten yanıltması, psikolojik manipülasyon yoluyla birinin kendinden şüphe etmesini sağlama çabası anlamına geliyor.
Merriam-Webster Pazartesi günü yaptığı açıklamada, “Bu yanlış bilgi – ‘sahte haberler’, komplo teorileri, Twitter trolleri ve deep fake’ler – çağında gaslighting, zamanımıza ait bir kelime olarak ortaya çıktı” dedi.
Şirketin genel yayın yönetmeni Peter Sokolowski, Associated Press Ajansına kelime aramalarındaki artışın tek bir olaydan kaynaklanmadığını söyledi, “Yılın her günü sık sık aranan bir kelimeydi” dedi.
Gaslighting, kelimesinin kökeni Patrick Hamilton’ın Kraliçe Victoria dönemi Londra’sında geçen oyunundan geliyor. Oyunda orta sınıfa mensup bir çiftin yalanlara ve aldatmaya dayalı evliliği ele alınıyor.
Oyunda baş karakter Jack Manningham, evlerindeki gaz lambasının kısıldığını söyleyen karısı Bella’yı delirmeye başladığına ikna etmeye çalışıyor.
Oyun 1940’ta İngiltere’de ardından 1944’te ABD’de olmak üzere iki kez beyaz perdeye uyarlandı. Ingrid Bergman’ın oynadığı Amerikan versiyonu, iki Akademi Ödülü kazandı.
Merriam-Webster’ın da belirttiği gibi, terim 20. yüzyılda öncelikle psikolojik manipülasyona atıfta bulunsa da kelimenin çağdaş kullanımı daha geniş bir anlam ifade ediyor.
Gaslighting özellikle kişisel ve politik bağlamlarda insanları “yanıltmakta kullanılan kanallar ve teknolojilerdeki büyük artışı” anlatıyor.
Bu yıl en çok aranan diğer İngilizce kelimeler arasında, Türkçe karşılıklarıyla oligark, omicron, LGBTQIA, konsort kraliçe gibi kelimeler de var.
Türkçede tam karşılığı olmayan gaslighting bir psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemi. İnsanların kendi hafızalarını, algılarını ve akıl sağlıklarını sorgulamaya iten bir manipülasyon.
Gaslighing yaşanan ilişkilerin üç aşaması var: İdealleştirme, değersizleştirme ve gözden çıkarma.
İdealleştirme safhasında, mağdurun ayakları yerden kesilir ve manipülasyon yapan kişi beraberliklerinin mükemmel olduğu imajını yaratır.
Değersizleştirme safhası en zor olanıdır; mağdur hayran olunan bir kişiden, hiçbir şeyi beceremeyen birine dönüştürülür. İdeal olan birinden beceriksiz birine dönüştüğünü hisseden mağdur, işleri yoluna koymak için çaresizce uğraşır. Sonuncusu gözden çıkarma, bu süreçte manipülasyon yapan kişi mağduru bırakır ve yeni birine yönelir, yeni mağdurunu idealleştirme ve baştan çıkarma da aynı süreçte gelişir.
(BBC Türkçe)
