Medyamızda yeni bir şey yok… Siyasal ve ekonomik kuşatma altında geçen kara bir yılı daha geride bıraktık.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçişle birlikte iktidarın ‘tek adam’ yönetimine evrildiği bu süreçte, ‘tek sesli’ medya yaratma planı, 2021 yılında ivme kazandı.
Kamu gücü kullanılarak ulusal medyanın yüzde 95’ini tam kontrolüne alan iktidar, ‘muhalif’ medyayı çökertmek için RTÜK, BİK ve yargıyı aparat olarak bu yıl da sınırsızca kullandı.
-Eleştirel ve bağımsız yayın yapan ve sayıları bir elin parmaklarını geçmeyen ulusal gazete ve televizyon ile yüzlerce yerel medya kuruluşu için koşullar her gün biraz daha zorlaştı.
-Okunmayan, izlenmeyen iktidar medyası, 2021 yılında yine kamu kaynaklarıyla fonlanarak ayakta tutuldu.
Bunlar RTÜK’ün idari para ve BİK’in resmi ilan kesme cezalarından muaf.
-Eleştirel ve bağımsız yayın yapan medya kuruluşları ise RTÜK ve BİK cezaları, artan girdi maliyetleri ve uydu kiraları karşısında yaşam savaşı vermeye devam etti.
-Türkiye’de yayınlanan gazete ve televizyon sayısı bir iki yıl içinde neredeyse yarı yarıya azaldı.
Gelinen noktada medyanın 2021 tablosu böyle gözler önüne serildi:
* Kapanan gazeteler ve televizyonlar.
* İşsiz kalan 12 bini aşkın basın emekçisi ordusu.
* Gözaltına alınan, yargılanan, mahkûm edilen gazeteciler.
* Saldırıya uğrayan, sokak eşkıyalarınca öldüresiye dövülen gazeteciler.
* Gazetecileri hedef alan polis şiddeti.
* Habere erişimin kamu gücüyle engellenmesi.
* İfade ve basın özgürlüğünün hiç olmadığı kadar kısıtlanması.
* Halkın, haber alma ve gerçekleri öğrenme hakkından mahrum bırakılması.
Türkiye’de medyanın maruz kaldığı antidemokratik uygulamalar elbette uluslararası alandaki karnesine de zayıf not olarak yansıdı. İşte bu yılki karnemiz:
* 2021 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 180 ülke arasında 153’üncü sıradayız.
* Uluslararası Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde139 ülke arasında 117’nci sıradayız.
* Dünyada cezaevinde en fazla gazetecinin olduğu ülkeler sıralamasında, cezaevindeki gazeteci sayımız 37’den 17’ye düşse de yine 6’ncıyız.
* Dünya Demokrasi Endeksi’nde 167 ülke arasında 110’uncu sırada hibrit rejimler kategorisindeyiz. Liberal Demokrasi Endeksi’nde ise 179 ülke arasında 149’uncu sırada otokrat seçim demokrasisinde bulunuyoruz.
“ İnternette Özgürlük Raporu’nda ‘Özgür Olmayan Ülkeler’ arasında yer alıyoruz.
Bu durum, demokrasiyle yönetilen hiçbir ülkede kabul edilemez. O nedenledir ki Türkiye uluslararası demokrasi liginde her yıl biraz daha geriledi ve bu karneyi asla hak etmedi.
İktidarın medyaya bakışı
Medyanın yüzde 95’ini tam kontrolü altında tuttuğu iktidar, söz dinleyen, emir komuta içinde manşetler atan, yayınlarda iktidar övgüsü eksik etmeyen gazete ve televizyonlara desteğini sürdürürken, geride kalan yüzde 5’in susturulması için elinden geleni hayata soktu.
Sosyal medya için ise, iktidar ‘düşman hukuku’ anlayışıyla yasal düzenleme yapıp susturma planlarına devam etti.
2021 yıl içinde iktidarın medyaya dönük uygulamasından bazılarını şu başlıklarla özetlemek mümkün:
* Cumhurbaşkanlığınca yayınlanan tasarruf genelgesinde kamu kuruluşlarına günlük gazete alımı yasaklandı.
* Basın toplantıları ‘hülle’ oyununa döndü.
* Cevapları önceden hazırlanıp promtere yüklenen sorular, yandaş medyanın muhabirlerinin eline tutuşturularak sorduruldu.
* Gazetecilik, hükümet memurluğu gibi görüldü.
* İktidar medyasının gazeteleri tek merkezden atılan manşetlerle hükümet bülteni; televizyonlar propaganda aygıtı oldu.
* Bağımsız ve eleştirel yayın yapan medya ‘muhalif’ görülerek ötekileştirildi.
* Kamu kurum ve kuruluşlarının reklamları, satmayan okunmayan iktidar medyasına aktarıldı, muhalif medyaya tek kuruş verilmedi.
* Demokrasilerde yasama, yürütme ve yargının yanında dördüncü kuvvet olan basın bu iktidar mensuplarınca, emir komuta ile hareket eden propaganda aracı olarak görüldü.
Bir de söylem var ki onlardan birkaçını şöyle kayda geçirmek mümkün:
* Cumhurbaşkanı cuma namazı çıkışında cami kapısından konuşup Türkiye’nin en yüksek tirajlı gazetesi için “…gazetesini okumuyorum. Kimse de lüzumsuz yere buna para verip almasın” dedi.
* TBMM Başkanı Mustafa Şentop, kendisiyle ilgili haberini beğenmediği gazeteye ve okurlarına “Topal atın, kör alıcısı olur” diye hakaret etti.
* İçişleri Bakanı, gizli ilişkilerini ortaya çıkaran ve tarihi Cumhuriyet ile özdeş gazeteye “… gazetesi. Sizin tarihiniz derin, kirli ilişkiler tarihidir” dedi.
Bu durum, Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü (RSF) raporunda “Türkiye Cumhurbaşkanı basından hoşlanmıyor ya da daha doğrusu sadece ona itaat edip övgüde bulunandan hoşlanıyor ”ifadeleriyle anlatıldı.
Uluslararası raporlarda, Basın üzerinde baskı oluşturan liderlerin açıklandığı listede, dünyadaki 37 devlet ve hükümet başkanı arasında Erdoğan da yer aldı.
Muhalif medyaya engel
İktidarın çıkarını önceleyen, bu nedenle de itibarı ve etkinliğini yitiren medya kuruluşlarına ve mensuplarına devletin tüm olanakları seferber edilirken; halkın çıkarlarını önceleyen bu nedenle de okunan ve izlenen ‘muhalif’ medyanın etkinliğini kırmak için her türlü engel çıkarıldı.
* İletişim Başkanlığı, keyfi uygulamayla beğenmediği yüzlerce gazetecinin basın kartını bir neden bulup iptal etti. Meslek kuruluşlarınca açılan davada Danıştay, Basın Kartları Yönetmeliğini kart iptaline gerekçe gösterilen tüm maddelerini iptal etmesine karşın mağduriyetler giderilmedi.
* Kendisini yargının üzerinde gören İletişim Başkanı, “Basın Kartları Yönetmeliğimizin bazı maddeleri Danıştay’ca iptal edilmiş. Görevde olduğumuz sürece gazetecilik adı altında terörizm propagandası yapanlarla mücadele edeceğiz. Terör seviciler boşuna sevinmesin” diyerek yargıya da kafa tutup meydan okuyabildi.
* Anıtkabir’de milli günlerde düzenlenen törenlerde muhalif medyaya akreditasyon uygulandı. İktidar medyasına sonuna kadar açılan törenleri, muhalif medyanın izlemesi yasaklandı..
* Emniyet Genel Müdürlüğü toplumsal olaylarda polis şiddetinin basına yansımasını önlemek için, ‘Polis görevini yaparken ses ve görüntü alınmasının engellenmesi, bu eylemde bulunanlar hakkında işlem yapması’ genelgesi yayınladı. Anayasa teminatı altında olan basın özgürlüğüne tamamen aykırı bu genelge yargıda iptal edilse de fiilen uygulandı.
Gazetecilere saldırılar arttı
İktidarın medya düşmanlığı ile yaratılan bu iklimde, belli odaklarca kışkırtılan sokak eşkıyasının gazetecilere saldırıları tırmandı. Ne tesadüftür ki saldırıya uğrayanlar hep iktidarın ‘muhalif’ gördüğü gazeteciler oldu. İşte bu saldırılardan bazıları:
* Yeniçağ Gazetesi Ankara Temsilcisi Orhan Uğuroğlu, evinin önünde 3 kişinin saldırısına uğradı yaralandı. Aynı gün Gelecek Partisi Genel Başkan Yardımcısı Selçuk Özdağ’a da saldırı yapıldı.
* Gazeteci Levent Gültekin, Halk TV’nin İstanbul Bakırköy’deki merkez binası önünde, 25 kişilik grubun saldırısında dövüldü. Gültekin o halde canlı yayına çıktı.
* Marmaris’ten orman yangınlarıyla ilgili canlı yayın yapan Halk TV ekibi ve program konukları, aralarında AKP yöneticisinin de bulunduğu bir grubun saldırısına uğradı.
* İstanbul’da KRT TV’de program yapan avukat Afşin Hatipoğlu ve Osman Güdü, hemen hemen aynı günlerde sopalı saldırılarda yaralandı.
* BirGün gazetesi eski yazarı Erk Acarer, yaşadığı Almanya’daki evinde bıçaklı bir kişinin saldırısına uğradı.
* Bursa’da, Uludağ gazetesi sahibi Ferruh Varanoğlu, silahlı saldırıda yaralandı.
* Osmaniye’de Hasan Tolga Balcılar; Samsun’da İbrahim Akkuş; İstanbul’da Celal Eren Çelik saldırganlar tarafından, Konya’da ise Muhammed Emin Güleç polis tarafından dövüldü.
* Muğla’da orman yangınları sırasında TRT ve NTV ekipleri “Orhaniye’de yangın devam ediyor, neden söndürüldü dediniz” diyen köylüler tarafından engellendi.
* İstanbul Şile’de boğulma olaylarını takip için giden A Haber ekibi, plajdaki cankurtaranların saldırısına uğradı.
RTÜK sorunu katlandı
Kuruluş yasasına göre, özerk ve tarafsız bir kamu tüzel kuruluşu özelliği ile görevi; görsel ve işitsel yayın hizmetleri alanında iletişim ve ifade özgürlüğünü, farklı görüşleri ve çoğulculuğu güvence altına alıp, tekelleşmeyi önlemek olan RTÜK, ne yazık ki bu amacından tamamen uzaklaştı. Özgür yayın yapmaya çalışan televizyonların üzerinde ‘iktidar sopası’ olmayı sürdürdü.
RTÜK’ün bu çifte standardı Sayıştay Raporu’na girdi. Raporda, muhalefete yönelik “Şerefsiz köpek” gibi sözleri eleştiri kabul edip yaptırımsız bırakan RTÜK’ün, iktidar mensuplarına yönelik eleştirel ifadelere üst sınırdan ceza verdiğine dikkat çekildi.
RTÜK’te, 2021 yılı keyfilik, ayrımcılık, görevi kötüye kullanma ve partizanlık doruğa çıktı. İşte özerk ve tarafsız olması gereken RTÜK’ün taraflılık karnesi:
* 1 Ocak- 24 Aralık döneminde yaptığı 50 toplantıda, televizyonlara toplam tutarı 21 milyon 500 bin lirayı bulan idari para cezası verildi. Üst Kurul toplantılarında Halk TV’ye 23; TELE 1’e 21; Fox TV’ye 15; KRT’ye 8 ve Habertürk’e 4 olmak üzere toplam 71 idari para cezası uygulandı. İktidarı övmeleriyle bilinen veya kendini iktidara yakın konumlandıran ve iktidar lehine yayın yapan haber kanallarıyla ilgili RTÜK tek bir ceza vermedi. Haklarındaki şikâyet 100 bine dayanan bu kanallardan. A Haber sıfır, Ülke TV sıfır, Kanal 7 sıfır, TV-NET sıfır, CNN Türk sıfır ceza ile yılı tamamladı.
* RTÜK, yayında ‘Cemo’ türküsü söylenmesini terör propagandası diyerek televizyon kanalına 3 kez program durdurma; canlı yayında orman yangını haberi veren muhabirin ekrana yansıyan görüntüleri anlatırken “Alevler kabus gibi” sözüne idari para cezası verdi.
* İktidar partisi yöneticisi gibi hareket eden “Cumhurbaşkanımızın talimatları emirdir” diyen RTÜK Başkanı, yasalardan ve yönetmeliklerden almadığı keyfi yetkiler kullandı. ‘Özel hat’ üzerinden televizyonların genel yayın yönetmenlerini arayıp, orman yangınları sırasında alevlerin gösterilmemesini sadece sönmüş yerlerin gösterilmesi talimatını verdi, aksi halde ağır ceza vermekle tehdit etti.
* Pandemide tam kapanma uygulanan günlerde televizyon haberlerinde cadde ve sokaklarda insan ve araç olmayan sadece boş cadde ve sokakların görüntülerinin yayınlanması talimatını verdi. Buna karşı çıkan bir televizyon yöneticisi için ‘beni tehdit etti’ iftirası attı ve suç duyurusunda bulunmayıp ‘şark kurnazı’ diye hakaret etti. İstediği kanalda yüzleşme için hodri meydan denilince de kaçtı.
Basın İlan Kurumu sorunu
Resmi ilanların gazetelere eşit ve adil olarak dağıtılması için kurulan ve özerk olması gereken Basın İlan Kurumu (BİK), yayınlarda sürekliliği, güvenilirliği ve görüşlerin serbestçe yayılmasını sağlamakla da görevli.
Partizan kadroların elinde amacı ve görevinin tam aksine hareket eden Basın İlan Kurumu, iktidarın gazeteler üzerinde ‘sopa’ olarak kullandığı bir aparat oldu. Muhalif gazeteleri bitirmek için haftalar ve aylar süren resmi ilan kesme cezaları veren BİK, hakkında açılan davalarda Anayasa Mahkemesi’nin ‘ifade ve basın özgürlüğü ihlali’ olduğuna karar vermesine rağmen aynı uygulamaları sürdürdü. Meclis’te verilen bu keyfi uygulamalarla ilgili soru önergelerine Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, ‘mevzuat’ yanıtını vermekle yetindi.
İşte BİK’in bu yılki uygulamalardan bazıları:
* Saygı Öztürk’ün, AKP milletvekilinin partizanlığıyla ilgili yargının ‘ifade ve basın özgürlüğü’ diyerek beraat kararı; Basın Konseyi Yüksek Kurulu’nun da ’şikayetin yersizliği’ kararı verdiği 2 köşe yazısı için BİK, Sözcü gazetesine resmi ilan kesme cezası verdi.
* Cumhuriyet gazetesine 74 günlük ilan kesme cezası verdi, bunun 35 günlük bölümünün ekim ayından itibaren uygulanacağını tebliğ etti ve uyguladı. Cumhuriyet için bu yıl ve geçen yıl resmi ilan kesme cezası 129 günü buldu.
* Mahkemenin, AKP milletvekilinin açtığı 2 milyon liralık tazminat davasını reddettiği ve ‘yayınlanmasında kamu yaralı olduğuna’ hükmettiği haber için Cumhuriyet gazetesine 10 gün ilan kesme cezası verildi.
* Evrensel gazetesi, 2019 yılından bu yana kesilen cezalar nedeniyle resmi ilan yayınlayamıyor. BİK yine de bazı haberleri bahane edip yeni cezalar verildi..
Yargı sorunu
Hukukun değil, siyasi iktidarın çıkarını önceleyen bazı yargı mensupları, 2021 yılında da ifade ve basın özgürlüğünü tamamen yok sayan kararlara imza attı.
* Odatv Ankara Haber Müdürü Müyesser Yıldız ‘devletin güvenliğine ilişkin bilgileri temin etmek’ suçundan 3 yıl 7 ay 10 gün, Tele 1 Ankara Temsilcisi İsmail Dükel de 1 yıl 15 gün hapis cezasına çarptırıldı.
* İletişim Başkanı Fahrettin Altun’un, evinin yanındaki vakıf arazisine kaçak inşaatını haberleştirdikleri için haklarında terörden dava açılan Cumhuriyet gazetesi muhabir ve yöneticilerinin yargılaması sürüyor.
* Gazeteci Hakan Aygün sosyal medya hesabından ‘Ey İBAN edenler’ başlıklı paylaşımla Cumhurbaşkanına hakaret eleştirdiği suçlamasıyla 7 ay 15 gün hapis cezasına mahkum edildi.
* İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, Cumhuriyet gazetesinde 52 günde 254’ü doğrudan 313 haber ve köşe yazısında hedef alındığını ileri sürerek 1 milyon liralık tazminat davası açtı.
* Sosyal medya paylaşım sitesi Youtube üzerinden, yaptıkları sokak röportajlarını yayınlayan ‘Kendine Muhabir’ hesabının sahibi Hasan Köksoy, ‘İlave TV’nin sahibi Arif Kocabıyık ve ‘Sade Vatandaş’ın sahibi Mehmet Koyuncu, bir AKP’li yöneticisinin şikayetiyle gözaltına alındı. İki gün gözaltında tutulan 3 Youtuber, olmayan bir suç için ev hapsi ile cezalandırıldı.
* Tiyatro sanatçısı Genco Erkal hakkında 2016 yılında yaptığı 2 ve 2020 yılında 1 olmak üzere 3 sosyal medya paylaşımında ‘Cumhurbaşkanına hakaret ettiği’ iddiasıyla dava açıldı.
* CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açtığı hakaret davasında, yerel mahkemede 56 bin lira manevi tazminat ödemeye mahkum edildi, istinafta bu rakam 290 bin liraya çıkarıldı.
Medyada “kanalizasyon patladı”
Kurallarını tek tek kaybeden, genleriyle oynanan medyaya gazeteci kılığında sızan, hatta iktidar tarafından yerleştirilen ‘kullanışlı’ kişilerin, kirli ilişkiler sarmalı ortaya çıktı. Bu sözde gazeteciler tarafından kirletilen medyada kelimenin tam anlamıyla kanalizasyon patladı, pislik ortaya saçıldı.
İktidar yandaşı sözde gazeteciler Hadi ve Süleyman Özışık kardeşler ile televizyon haber sunucusu Veyis Ateş’ın, siyaset- medya- mafya üçgenindeki faaliyetleri, haksız kazanılan mal varlıkları, gazetecilik görünümünde yaptıkları… Bu sözde gazetecilerin bakanlarla, yargı mensuplarıyla akçeli ilişkileri; milyon dolarlarla ifade edilen rüşvetler, servetleri… Kara paracı kaçak iş insanı ‘Abla’ dediği gazeteci, ses kasetleri, rüşvetin paydaşları… Yenilir yutulur işler değildi.
Bu rezaleti ortaya çıkaran ne acıdır ki ülkenin yargısı ve polisi değil, yurt dışına kaçan ve kırmızı bültenle aranan bir mafya lideri oldu. Siyaset- mafya- medya üçgeninde kuşatılmaya çalışılan Türkiye’nin kurtulması için öncelikle medyanın temizlenmesi gerekiyor.
Gazeteci, mafyanın ve siyasetin çıkarı için değil halk adına görev yapar, kamu haklarının bekçisidir. Gazeteci aç kalır ancak ,Sedat Simavi’nin dediği gibi, “Mesleğine sahip çıkar, eğer kalemine sahip çıkamaz ise kırar, ama satmaz.” Onurunu ise asla.
Medyaya şiddet uygulayanlar
Medyada bunca sorunun arasında bir de şiddet uygulamayı yöntem olarak kullanan gazeteciler sorunu ortaya çıktı.
* Habertürk Ankara Temsilcisi gazeteci Muharrem Sarıkaya, sabah programı yayınında Gaziantep Belediye Başkanı ile röportaj yaparken, teknik aksaklığı gidermeye çalışan İHA muhabiri Ahmet Demir’i tokatladı. Kan donduran bu görüntüler 3 gün gecikmeyle ortaya çıktı.
* Yine aynı ilde bu kez Gaziantep Gazeteciler Cemiyeti Başkanı İbrahim Ay’ın, akli dengesi yerinde olmayan bir kişiyi kabalalık bir grupla kıstırıp sopayla dövdüğü görüntüler yerel gazetede yayınlandı.
Nedeni ve kime karşı olursa olsun gazetecinin şiddet uygulaması asla kabul edilemez. Yapan bunun bedelini ödemelidir. Hatasını kabul eden Muharrem Sarıkaya, istifa etti ve mesleğe ara verdi ama İbrahim Ay hala Cemiyet Başkanı koltuğunda oturuyor.
Özgür medya için mücadele
Basın Konseyi 34 yıldır olduğu gibi, medyamızın büyük güçlüklerle karşı karşıya kaldığı 2021 yılında da, gerçek gazeteciler, ifade ve basın özgürlüğü, halkın haber alma ve gerçekleri öğrenme hakkı için mücadele etmeye devam etti.
Nereden ve kimden gelirse gelsin gazetecilere ve yayın organlarına yönelik her tehdit ve saldırının amasız ve fakatsız karşısında duruldu, en sert tepki gösterildi.
Özerkliğini yitiren RTÜK’ün ve BİK’in eleştirel yayın yapan bağımsız yayın kuruluşları üzerinde ‘iktidar sopası’ gibi kullanılmasına, siyasallaşan bazı yargı kararlarının, gazetecileri susturmak için kullanılmasına en yüksek perdeden ‘hayır’ dedi.
Medyaya sızan ya da iktidar eliyle yerleştirilen sözde gazetecilerin rezaletlerinin tüm açıklığı ile ortaya çıkması için çalıştı. Siyaset- Mafya- Medya üçgeninde olup bitenlerin tüm boyutlarıyla kamuoyuna yansıması ve medyada TEMİZ ELLER OPERASYONUNUN başlatılması için, başta meslek kuruluşları olmak üzere tüm topluma çağrıda bulundu, ön aldı. Bu çağrısı halen geçerlidir.
Basın Konseyi olarak;
Halkın haber alma hakkına sahip çıkmak ve medya etiğinden taciz vermeden, ilkelerimiz doğrultusunda görevimizin sonuna kadar yapılabilmesi için mücadelemizi sürdürmeye kararlı olduğumuzu bir kez daha yineliyoruz.
(Basın Konseyi)
