Rusya, Çin, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan tarafından 1996’da kurulan Şanghay Beşlisi, ilk aşamada güvenlik amaçlı ve üye ülkelerin teröre karşı birlikte hareket etmelerini amaçlayan bir çerçeveyle kuruldu. O dönem yapılan değerlendirmelerde bu girişimin Rusya ve Çin tarafından NATO’ya rakip bir güvenlik örgütü olduğu iddia edildi.
Şanghay Beşlisi, 2001’de Özbekistan’ın da katılımıyla Şanghay İşbirliği Örgütü adını aldı ve işbirliği kapsamını ekonomi, ticaret, enerji ve diğer stratejik alanları içerecek şekilde genişletti.
ŞİÖ, ilk genişlemesini 2017’de Pakistan ve Hindistan’ı aynı anda tam üye yaparak gerçekleştirdi. İran da 2021 senesinde örgüte tam üye olarak davet edildi ve üye sayısı 9’a çıktı.
Örgütün üç gözlemci üyesi ise Afganistan, Moğolistan ve Belarus. Rusya’nın özellikle Belarus’u tam üye yapmak için zirveden karar çıkarttırmak istediği basına yansıyan haberler arasında.
Türkiye, Azerbaycan, Sri Lanka, Ermenistan, Kamboçya ve Nepal örgütün diyalog ortağı ülkeler.
Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’a diyalog ortağı statüsü verilmesi de 2021’de kararlaştırılmıştı.
Erdoğan’ın ilk ŞİÖ zirvesi
2010’lı yılların başından itibaren Şanghay İşbirliği Örgütü’ne ilgi gösteren Erdoğan, özellikle Putin ile yaptığı temaslarda Türkiye’nin bu örgüte katılımı konusunu ele almıştı.
2012’de Rus liderle yaptığı bir görüşmede AB’yi Türkiye’nin tam üyelik yolunu kapatmakla eleştirdiğini, Putin’e “Bizi Şanghay Beşlisi’ne alın, biz de AB’yi gözden geçirelim” dediğini aktaran Erdoğan, bu söylemini 2013’de de sürdürmüştü.
Ancak Erdoğan, daha sonra yaptığı açıklamalarda, ŞİÖ üyeliğinin AB’ye bir alternatif olmadığının da altını çizdi.
Türkiye, Nisan 2013’de ŞİÖ ile diyalog ortaklığı anlaşmasını imzaladı ve örgütle hukuki ilişkisinin temellerini attı.
Dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu tarafından imzalanan bu anlaşma, 2017’de TBMM’de onaylandı ve yürürlüğe girdi.
Dışişleri Bakanlığı’nın web sitesinde bu anlaşmayla ilgili olarak verilen bilgide, “Diyalog Ortağı Türkiye ile ŞİÖ arasında, başta bölgesel güvenlik, terörle mücadele, uyuşturucu kaçakçılığı ve organize suçların önlenmesi ile ekonomik ve kültürel alanlar olmak üzere çeşitli konularda işbirliğinin geliştirmesini öngörmektedir” ifadeleri yer aldı.
Aynı bilgilendirmede ŞİÖ’nin amaçları “Üye ülkeler arasında karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarf edilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi, ayrıca siyaset, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji, çevre konularında işbirliğinin geliştirilmesidir” olarak sıralandı.
Taraflar arasında bu yakınlaşmaya karşın Cumhurbaşkanı Erdoğan, ŞİÖ liderleri zirvesine daha önce katılmadı.
Semerkant’ta ilk kez tam üye, gözlemci üye ve diyalog ortakları ve diğer davet edilen ülke liderleriyle birlikte zirveye katılacak olan Erdoğan, böylece aile fotoğrafında da yer alacak.
Çin basınında yer alan haberlerde, Türkiye’nin diyalog ortağı statüsünün gözlemci ülke statüsüne yükseltilmesi kararının zirvede alınabileceği belirtildi.
(BBC Türkçe)
