Akademisyen ve yazar Dr. Oliver Tearle’nin 2016’da yayınlamış olduğu The Secret Library: A Book Lovers’ Journey through Curiosities of History adlı kitabı Maya Kitap tarafından Cansel Yavuzoğlu’nun güzel çevirisiyle, Gizemli Kütüphane ismiyle dilimize kazandırıldı. (*)
Tearle’nin edebiyat tarihinin ilginçliklerini kaleme alırken ne kadar keyif aldığını bir okur olarak hissederken, her kitapseverin bu tuhaflıklarla dolu tarihi derinliği benim gibi gülümseyerek keşfedeceğini düşündüm ve aldığım bazı notları paylaşmaya koyuldum.
Kitap kurtları için:
• Dünya üzerindeki en eski kitabın Etrüskler tarafından 2500 yıl önce yazılmış olan, 24 ayar altından altı adet sayfanın birbirine halkalarla tutturulduğu Altın Kitap olduğunu, dili çözümlenememiş olduğu için konusunun bilinmediğini,
• Amerikalıların paralarında yer alan, “birçok şeyden meydana gelen tek şey” anlamında bir Latince deyim olan “E pluribus unum”un Virgil olarak anılan Antik Romalı Şair Publius Vergilius Maro’ya (M.Ö. 70–M.Ö. 19) ait bir metne dayandığını, bu metnin fesleğenli makarna sosu tarifi olduğunu,
• Lezbiyen sözcüğünün ilk kez 1925 yılından “Cesur Yeni Dünya”nın yazarı Aldous Huxley tarafından yazılan bir mektupta kullanıldığını, kadınlar arasındaki eş cinsel aşka dair dizelerin ise ilk kez M.Ö. VI. yüzyılda Lesbos’ta (Midilli adası) yaşamış olan kadın şair Sappho tarafından kaleme alınmış olduğunu,
• Gelmiş geçmiş en büyük etkiye sahip kitaplardan birisi, Batı dünyasının ilk ders kitabı olan, kesin olmamakla beraber Antik Yunan’ın büyük matematikçisi İskenderiyeli Öklid’in kaleme aldığı düşünülen “Elementler”in IX. yüzyılda Arapça’ya tercüme edilerek Orta Doğu’da birçok matematik keşfine yüzyıllarca ilham verdiğini,
• Pisagor’un adını taşıyan dik açılı üçgenin ölümünden 500 yıl sonra kendisine atfedildiğini, ruhun göçü, dini gizemcilik üzerine etkili görüşleri olmasına karşın matematiğin Pisagor’un ilgi alanlarından biri olmadığını,
• Bilinen ilk bilim kurgu eserin MS II. yüzyılda günümüzün Türkiye topraklarında doğan Suriyeli yazar Lucien’in kaleme aldığı Gerçek Tarih olduğunu, gerçek dışı seyahatnamelerin parodiler tarzında aktarıldığı eserin Jules Verne, H.G.Wells, Thomas More ve Jonathan Swift’e bu alanda öncülük ettiğini,
• İlk ansiklopedi olarak kabul edilen eserin Romalı tarihçi ve yazar Gaius Plinius Secundus’un (M.S. 23 – 79) eseri Naturalis Historia olduğunu, hastalıkların tedavilerine de değinilmiş olan eserde baş ağrısının tilkinin erkeklik organı başa bağlanarak, hemoroidin taze biberiye kökünün makata sürülmesiyle ya da rektuma soğan sokarak, kelliğin kafaya fare dışkısı sürerek tedavi edilebileceğinin öne sürüldüğünü,
• Günümüze ulaşan en eski fıkra kitabının üçüncü ya da dördüncü yüzyılda Hierokles ve Philagrios adlı iki Yunan tarafından derlenmiş, 260 kısa fıkranın bulunduğu Philogelos olduğunu,
• Venedikli kâşif Marco Polo’nun XIII. yüzyılda Orta ve Uzak Doğu’ya yaptığı seyahatleri kaleme aldığı Seyahatname’nin Batı dünyasına kazandırdığı iki büyük icadın kâğıt para ve gözlük olduğunu, Kolomb’un 1492 tarihli ünlü seferinde yanında bu kitabın bulunduğunu,
• Latince yerine İtalyanca yazılan ilk büyük İtalyan edebi eserinin Dante Alighieri’nin XIV. yüzyılda kaleme aldığı İlahi Komedya olduğunu, Dante’nin yemek yerken ya da kitap okurken kedisinin ona patileriyle mum tuttuğunun, bunu yapabilmesi için kediyi eğittiğinin rivayet edildiğini,
• İngiltere’ye mendili getiren kişinin Shakespeare’in tarihi oyunlarına konu olan II. Richard olduğunu, ayrıca İngilizce yazılan ilk yemek kitabı The Forme of Cury’nin (Yemek Pişirme Yöntemleri) kendisi için derlendiğini, karanfil, Hindistan cevizi, çeşitli baharatların yanı sıra zeytinyağı kullanımının ilk kez bu kitapta tanıtıldığını,
• Tarihte bir kitaba ödenen en yüksek meblağın Bill Gates’in Leonardo da Vinci’nin defterleri olarak bilinen Codex Leicester’i satın almak için ödediği 31 milyon dolar, en pahalı kitabın ise Tomas Alexander Hartmann’ın yazdığı, tek nüshası bulunan, 152 milyon avro değerindeki 13 sayfalık The Task (Görev) olduğunu,
• Bugün e-posta anlamında kullandığımız e-mail sözcüğünün ilk kez Thomas Nashe adlı İngiliz yazar tarafından 1594’te yazılan The Terrors of the Night (Gecenin Dehşeti) adlı kitapta kullanıldığını, kelimenin emaye anlamındaki Fransızca kelimenin İngilizceleştirilmiş hali olduğunu,
• Hamlet oyununun ilk versiyonunun Shakespeare’nin Hamlet’i yazmasından on yıldan fazla bir süre önce Thomas Kyd tarafından Londra’da sahnelenmiş olduğunu, bu orijinal metnin kayıp olduğunu ve hakkında az şeyin bilindiğini,
• Sahne oyuncularının görevlerini tanımlayan rol kelimesinin kökeninin oyun metinlerinin sadece el yazması olarak kopyalanabildiği dönemlerde oyunculara sadece kendi repliklerinin kopyalarının verildiği rulo kağıtlar olduğunu,
• Don Kişot’un yazarı Miguel de Cervantes’in 1571 İnebahtı Deniz Muharebesi’nde sol elini kaybettiğini, 1575’te kardeşiyle birlikte korsanlar tarafından kaçırılarak Cezayir kralına köle olarak satıldığını, fidye ödenene dek beş yıl köle olarak kaldığını,
• İtalya’da gördüğü çatalı ve şemsiyeyi Britanya kıtasına tanıtan kişinin 1608’de Londra’dan Venedik’e aynı ayakkabılarla yürüyüp geri dönen, William Tell efsanesini okurlara ilk tanıtmış olan edebiyatçı Thomas Coryat olduğunu,
• Ünlü arama motorunun ismini Jonathan Swift’in 1726’da yayınlanan tanınmış eseri Gulliver’in Gezileri’nde öykünün kahramanının seyahat ettiği dördüncü ülkenin Yahoo adlı insanlarına borçlu olduğunu,
• Daniel Dafoe’nin yarattığı Robinson Crusoe karakterinin ismini Dafoe’nin rehberlik kitapları yazan arkadaşı Timothy Cruso’dan almış olabileceğinin düşünüldüğünü,
• Frankenstein’ın Mary Shelley takma adıyla tanınan kadın yazarı Mary Wollstonecraft Godwin’in annesi Mary Wollstonecraft’ın ilk etkili feminist metinlerden biri olan 1792 tarihli Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi’nin yazarı olduğunu,
• Charles Darwin’in en çok satan kitabının 1859’da yayınladığı ünlü Türlerin Kökeni değil, 1881’de ölümünden önce yayınladığı son kitabı, solucanlar üzerinde yaptığı kırk yıldan uzun süren araştırmanın derlemesi olan The Formation of Vegatable Mould through the Action of Worms (Solucanlar Aracılığıyla Sebze Küfü Oluşumu) olduğunu,
• Gelmiş geçmiş en ünlü kurgu karakterlerden olan Sherlock Holmes’un 1893’te yayınlanan kısa öyküde ölmesi üzerine yazarı Sör Arthur Ignatius Conan Doyle’un bir okurundan “Canavar!” şeklinde bir mektup aldığını, hikayelerin yayınlandığı derginin yirmi bin üyesinin üyeliklerini iptal ettiğini, Londra’da insanların siyah pazıbentler takıp dedektif için yas tuttuğunu, on yıl sonra yoğun istek üzerine Holmes’un diriltildiğini,
• Erken dönem Amerikan edebiyatının eksantrik yazarı Timothy Dexter’in 1802’de yayınladığı A Pickle for the Knowing Ones (Açıkgözler İçin Zor Bir Durum) adlı kitapta hiç noktalama işareti kullanılmamış olduğunu,
• Mark Twain’in 1871’de ilk sutyen askısını icat ettiğini, bir ünlü yazar tarafından daktiloda yazılmış ilk kitabın ünlü yazarın 1883 tarihli eseri Mississippi’de Hayat olduğunu,
• Victor Hugo’nun Sefiller’i yazarken dikkatinin dağılmaması için tüm kıyafetlerini çıkararak yalnızca kâğıt ve kalemle odasına kapandığını,
• Büyük romancı Tolstoy’un aynı zamanda çocukları için Jules Verne’nin Denizler Altında Yirmi Bin Fersah’ından sahneler çizen yetenekli bir ressam olduğunu,
• 1922 yılının mayıs ayında bir akşam yemeğinde bir araya gelen James Joyce ve Marcel Proust’un birbirlerinin eserlerini okumadıklarını birbirlerine itiraf ettiklerini,
• Kafka’nın ölüm döşeğindeyken arkadaşı Mx Brod’dan yayınlanmayan tüm eserlerini yakmasını istediğini, Dava, Şato, Dönüşüm, Amerika gibi romanları Brod’un bu vasiyeti yerine getirmemiş olmasına borçlu olduğumuzu,
• Robot kelimesinin kökeninin Çekçede “zorunlu emek” ve “kölelik” anlamına gelen robota olduğunu, sözcüğün ilk kez 1839’da “kiracının zorunlu emek ve hizmet yolu kölelikle kirasını ödemesi sistemi” anlamında kullanıldığını,
• Yazılmış en ünlü günlük olan, altmıştan fazla dile çevrilen Anne Frank’ın Hatıra Defteri’nin 1952’de yayınlanana dek on yayıncı tarafından reddedilmiş olduğunu…
biliyor muydunuz?
* Oliver Tearle: Gizemli Kütüphane: Bir Kitapseverin Edebiyat tarihinin İlginçliklerine Yaptığı Yolculuk. Maya Kitap, 2019
