Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra yaşadığı siyasi ve ekonomik karmaşaya rağmen “arka bahçesi” olarak gördüğü Orta Asya ile bağlarını sürdüren ve etkinliğini korumayı başaran Rusya son dönemde bölgede Türkiye ve Çin tarafından baskılanıyor.
Türk Devletleri Teşkilatının (TDT) Özbekistan’ın Semerkant şehrindeki 9. zirvesi, Ukrayna savaşından dolayı Moskova’nın Orta Asya ülkeleri üzerindeki önemli nüfuzunun azalma sinyalleri verdiği bir dönemde yapıldı.
Jeopolitik dengelerin değişmeye başladığı Orta Asya’da Rusya, Türkiye gibi aktörlerin güçlenmesine nasıl bakıyor?
Türkiye, zengin yeraltı kaynaklarına sahip Orta Asya ve Kafkasya’daki eski Sovyet Türk cumhuriyetleriyle tarihi, kültürel, dilsel ve dini bağlara sahip. Bu bağlar, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi ile daha hızlı bir gelişme sürecine girmiş durumda. Ukrayna savaşının endişe yarattığı Orta Asya ülkeleri yüzlerini Türkiye, Çin ve Avrupa’ya mı çeviriyor?
Erdoğan’ın iki aydan kısa sürede Orta Asya’ya üç ziyarette bulunması Ankara’nın bölgedeki konumunu güçlendirmek için girişimlerde bulunduğunu işaret ediyor.
Türkmenistan’ın TDT’ye tam üye olması halinde uzmanlar böylece Türk dilini konuşan tüm Orta Asya ülkelerinin birliğin bir parçası olacağının önemine vurgu yapıyor.
Bölgede bir Türk topluluğu oluşturma hayali uzun süredir “Rus engeline” takılmış durumda. Sovyetler Birliği’nin dağılması ve 1991’de Orta Asya cumhuriyetlerinin bağımsızlığını kazanmasının ardından bile bu cumhuriyetler ekonomik, siyasi ve askeri anlaşmalarla Moskova ile köklü ilişkilerini sürdürdü. Bu durum uzun süre Ankara’nın birlik çabalarının sonuçsuz kalmasına neden oldu. Türkiye’nin hatalarından biri, tutamayacağı sözler vermesi ve bunun bölge ülkelerinde hayal kırıklığı yaratmasıydı.
Siyaset bilimi profesörü ve Fransız Orta Asya Araştırmaları Enstitüsü’nün eski direktörü Bayram Balcı, “Bir Türk topluluğu yaratma hayalinin başlangıcından bu yana Rusya’nın ağırlığı ve etkisi buna engel teşkil etti” diyerek bu durumu özetliyor. Ancak Balcı, bu Rus etkisinin son yıllarda, özellikle de 2020’de Ermenistan ve Azerbaycan arasında yaşanan 2. Dağlık Karabağ Savaşı ve Moskova’nın bu yıl Ukrayna’yı işgal etmesinden sonra “aşınmakta olduğunu” vurguluyor.
Çin etkisi
Avrasya Kalkınma Bankası, 5 Orta Asya ülke ekonomisinin son 10 yılda yüzde 3,6 büyüdüğünü açıkladı. Banka, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan’ın en önemli dış ticaret ortağının hala Rusya olduğuna, ancak bu ülkelerin dış ticareti içerisinde Çin’in payının hızla arttığına dikkat çekti. Bölgeye yapılan doğrudan yatırımlarda ise Çin, Rusya’yı geçmiş durumda.
Kommersant gazetesinin aktardığı rapora göre, 5 ülke ekonomisinin büyüklüğü 2021 itibarıyla 347 milyar dolar seviyesinde. Bu ülkelerde toplam 77 milyon insan yaşıyor. Orta Asya ülkelerinin dış ticareti geçtiğimiz yıl 165 milyar dolar artış kaydetti. Kalkınma Bankası uzmanlarının tespitine göre, Rusya bu ülkelerin dış ticaretinde yalnızca Çin’le değil, Türkiye, Hindistan ve Güney Kore ile de rekabet halinde.
Çin’in bu 5 ülkeyle yaptığı dış ticaret son 20 yılda 25 kat artış kaydederek 34 milyar dolara yükseldi. Rusya ile ticaret ise 36 milyar dolara yakın. Çin’in doğrudan yatırımları ise 40 milyar dolar civarında.
(Euronews, TürkRus.Com, Medya Günlüğü)
