1. Benmerkezcilik: “Her dediğim, her düşündüğüm doğrudur” biçimindeki yanılgı.
2. Toplum-merkezcilik: “Toplumun doğru bildikleri doğrudur” biçimindeki yanılgı.
3. Mesnetsiz Varsayımlar: Çürük varsayımlara dayanarak birtakım yanlış sonuçlara ulaşmak.
4. Kalıp Yargılama: Bireyleri kişisel özellikleri yerine ait oldukları sosyal gruplarla tarifleme.
5. “Bu benim düşüncem, o da senin düşüncen” yanılgısı: Temelsiz olan görüşleri, bir mantığa dayanan görüşlerle bir sayma.
6. Bilişsel Tembellik: Fazla düşünmemek. Düşünmeden ya da az düşünerek karar vermek.
7. Bilişsel Yorgunluk: Yorgun bir zihinle, bir iddianın alternatiflerini gözden kaçırmak.
8. Otomatiğe Bağlama: Sorgulamadan kabul edilen bir önermeler dizisini benimsemek.
9. Doğrulama Yanılgısı: Yalnızca kendi görüşlerini doğrulayan kaynaklara bakmak; diğer kaynakları görmezden gelmek.
10. Yanlış Görüş Birliği Yanlılığı: Herkesin kendisi gibi düşündüğünü sanmak.
11. Grup Düşünü: İnsanların grup halindeyken bir lider etrafında onaylayıcılara dönüşmesi, muhalif görüşlerin dışlanması.
12. Aşırı Malumat Yüklemesi: Bilgi yerine bilgi kırıntılarının aşırı yüklenmesine uğramak.
13. Hoşgörüsüzlük: İnsanların farklı düşünmelerini hoş karşılamama.
14. Uygulama Eksikliği: Beyni yeterince çalıştırmamak, kısıtlı kapasiteyle düşünmek.
15. Gerçeği Çarpıtma: Gerçeği çarpıtarak başka bir gerçek uydurma.
16. Korku: İnsanlar korktuklarında temel ihtiyaçlarını düşünür, hayata eleştirel bakmazlar.
17. Zaman Kısıtlaması: Vakti dar olanların eleştirel düşünmesi zor olacaktır. Zaman yönetimi şart.
18. Siyah-Beyaz Düşünmek: Ara değerleri gözden kaçırmak. “Ya öyle ya böyle” düşüncesi.
19. Eleştirel Düşünceyi Vatan Hainliği/Din Düşmanlığı Olarak Algılamak: Evet aynen böyle. Belki de ilk madde bu olmalıydı.
20. Bilgi-Veri-Malumat Ayrımını Yapamamak: Bilginin kalitesi konusunda bilgisiz olmak.
21. Duygusal Davranmak: Akıllı-mantıklı karar vermek yerine, birine hayranlık duymak gibi bir düşünceyle hareket etmek. “O ne derse doğrudur” düşüncesi.
22. Kendi Düşünme Becerilerinin İleri Düzeyde Olduğunu Sanmak: Bilindiği gibi, en az bilenler, en çok bildiğini iddia edenlerdir.
23. Eleştirel Düşünceleri Dinlememek: Tek taraflı propagandaya maruz kalmak ve bunun farkında bile olmamak.
24. Ön Yargılı Düşünce: Bir tartışmaya kendini geliştirmek için değil, kendi ön yargılarını doğrulamak için girmek.
25. Cahillik: Cahilliğin saf hali.
Peki çözüm ne? Daha fazla felsefe. Bütün okullarda ve okul dışında medyada ve sosyal medyada daha fazla felsefe şart.
ulasbasar@gmail.com
